صانع یا دستیار؟ درباره هوش مصنوعی در صنایع خلاق: مفاهیم، رویکردها و کاربردها

هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری نوظهور، علاقه­‌مندان زیادی در بین صاحبان صنایع خلاق و فرهنگی پیدا کرده است. این فناوری فرصت‌­های متعدد و بی­‌نظیری پیش­ روی این صنایع قرار می‌­دهد. کاهش هزینه­‌ها و افزایش کارایی در تولید محصولات خلاق، تحلیل کلان‌­داده و تسهیل در تصمیم­‌گیری، شخصی‌سازی، تولید و توصیه محتوا از جمله کاربردهای مهم هوش مصنوعی در صنایع خلاق است. خلاقیت به عنوان یکی از صفات انسانی، در طول تاریخ نقش مهمی در توسعه فرهنگ و هنر و شکل‌دادن به نحوه­‌ی درک انسان از واقعیت داشته است. خلاقیت را می­‌توان به عنوان یک ویژگی ذاتی انسان در تمامی تلاش‌­های انسانی مشاهده کرد. با این حال، تعداد کمی از صنایع برای استفاده از ظرفیت خلاقیت انسانی و بهره­‌برداری از آن طراحی شده‌­اند. از این بخش­‌ها به عنوان صنایع خلاق یاد می­‌شود که هسته­‌ی اصلی فعالیت­‌های آن را  خلاقیت انسان شکل می­‌دهد. بنابراین، ترکیب محصولات فکری و ارزش‌­های فرهنگی، اساس شکل­‌گیری محصولات صنایع خلاق است که فناوری‌ها نیز نقش مهمی در تولید انبوه این محصولات ایفا می‌­کنند. این صنایع شامل: تبلیغات، هنرهای تجسمی، طراحی،‌ رسانه و ارتباطات و غیره می­‌شود.

یکی از مهم­‌ترین جنبه­‌های مطالعه صنایع خلاق، تأثیر آن بر اقتصاد کلان است. از آنجایی که صنایع خلاق مبتنی بر نوآوری و خلاقیت هستند، این ظرفیت را دارند که با رویکردها و اکتشافات نوآورانه خود بر سایر صنایع تاثیر بگذارند. این صنایع از طریق تحول زنجیره تأمین، گسترش ایده‌­های خلاق و نوآورانه به بخش‌های دیگر، تاثیر بر توسعه شهری و تقویت اقتصاد به بخش‌­های دیگر سود می­‌رسانند. تاثیر صنایع خلاق فقط به اقتصاد محدود نمی‌­شود و اثرات آن را می‌­توان در تمام ابعاد جامعه احساس کرد. صنایع خلاق در شکل دادن به فرهنگ­‌ها و بازتعریف نگرش­‌های اجتماعی نقش مهمی دارند. اصلی­‌ترین سود این صنایع به جامعه حفظ و گسترش فرهنگ است. برخلاف سایر بخش­‌ها که کالای استانداردشده تولید می­‌کنند که با فرهنگ مبدا سنخیتی ندارند، در تولید محصولات صنایع خلاق به لحاظ فرهنگی و تاریخی،‌ ایده­‌آل­‌های جامعه­‌ی مصرف­‌کننده نیز مورد توجه قرار می­‌گیرد. این ملاحظات در بخش‌‎­های خلاق سنتی همانند معماری و موسیقی قابل مشاهده است. بنابراین، می­‌توان گفت که صنایع خلاق یک قطعه حیاتی از حفظ فرهنگ هستند که ارتباط بین جوامع،‌ فرهنگ و دنیای تجارت را تقویت می­‌کنند.

چالش‌های صنایع خلاق

تغییرات شدید اقتصادی و سیاسی که در پی جهانی شدن اقتصاد، دیجیتالی شدن صنایع، تغییر پارادایم­‌های اجتماعی،‌ رویدادهای جهانی مانند همه‌­گیری کووید-۱۹ و جنگ اوکراین بوجود آمده است، شرایط پیچیده و ناپایداری را برای صنایع خلاق ایجاد کرده و این مسائل کسب‌­وکارهای خلاق را مجبور می‌­کند تا برای پایداری خود در بازار، دائما تکامل یابند. به­‌طور مثال همه­‌گیری کووید-۱۹ پیامدهای منفی متعددی برای صنایع خلاق داشت و باعث کاهش اشتغال، کاهش گردش مالی و اختلال در زنجیره ارزش آن­‌ها شد. طبق گزارش آنکتاد (۲۰۲۲) در طول همه­‌گیری کویید-۱۹،‌ تقریبا ۱۰ میلیون نفر شغل خود را در بخش‌های فرهنگی و خلاق از دست دادند. با این حال، تغییرات تکنولوژیکی فعلی، این صنایع را می­‌تواند به شرایط سابق بازگرداند و به پایداری آن‌­ها کمک کند. انتظار می­‌رود که گسترش و استقرار سریع هوش مصنوعی (به عنوان مثال Chat GPT) به سرعت بسیاری از فرآیندها،‌ محصولات، مدل­‌های کسب‌­وکار و فعالیت­‌ها را در صنایع فرهنگی و خلاق تغییر دهد.

چالش دیگری که صنایع خلاق با آن مواجه‌­اند، انطباق با مدل­‌های کسب­‌وکار جدید است. تغییرات سریع در وضعیت اقتصادی، دیجیتالی شدن، تغییر ترجیحات مصرف­‌کننده، بخش خلاق را مجبور می­‌کند تا مدل­‌های تجاری جدیدی را برای رویارویی با آن اتخاذ کند. ترکیب منابع مالی و درآمدی مختلف یک شیوه­‌ی اصلی برای مواجهه با تغییرات تکنولوژیک است. با تکثیر مدل­‌های اقتصادی در یک بخش خلاق، منابع درآمدی نیز گسترش می­‌یابد که نمونه‌­ی آن در صنعت بازی مشاهده می­‌شود. این صنعت در حال حاضر، شش مدل اقتصادی دارد که به صورت موازی به کار برده می­‌شود: ‌پرداخت فیزیکی یا دیجیتال، اشتراک، بازی رایگان، پرداخت خرد و تبلیغات. تنوع مدل­‌های درآمدی به صنعت بازی اجازه داد تا با تغییرات عصر جدید سازگار شوند. برای غلبه بر این چالش­‌ها، چندین استراتژی مورد نیاز است که از صنعتی به صنعت دیگر متفاوت است. رویکرد اتخاذ شده توسط هر صنعت برای مقابله با این چالش‌­ها می­‌تواند تاثیر قابل توجهی بر چشم­‌انداز آن داشته باشند، و توسعه استراتژی‌های موثر برای تضمین پایداری و رشد بلندمدت بسیار مهم است.

اصطلاح «هوش مصنوعی»، گرچه مفهومی قدیمی است اما اخیرا محبوبیت زیادی میان مردم و صاحبان کسب‌وکار به دست آورده است. هوش مصنوعی مجموعه‌­ای از کدها، تکنیک­‌ها، الگوریتم­‌ها و داده‌­ها است که یک سیستم کامپیوتری را قادر می­‌سازد تا رفتارهای انسان­‌مانند را توسعه و تقلید کند و از این رو تصمیماتی مشابه یا در برخی مواقع بهتر از انسان‌­ها اتخاذ کند. با توجه به چشم‌­اندازی که این فناوری در تغییر شکل جهان از جهات مختلف دارد، هوش مصنوعی به یک روند در حوزه­‌ی اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. دو رویکرد فکری متفاوت نسبت به پدیده­‌ی هوش مصنوعی وجود دارد: رویکرد انسانی و رویکرد ایده‌­آل­‌گرا هدف رویکرد اول، ایجاد و توسعه نرم‌­افزاری است که قادر به تقلید از مغز انسان باشد تا بتواند از عهده وظایف به همان روشی که انسان­ از طریق فرآیند فکری خود و بدون نیاز به کمک خارجی انجام می­‌دهد، بربیاید. در مقابل، رویکرد ایده‌­آل استدلال می­‌کند که هوش مصنوعی نباید از هوش انسان تقلید کند. در عوض، باید یک هوش کاملا منطقی توسعه یابد که قادر به انجام وظایف بدون سوگیری و تعصبات انسانی باشد. این دو رویکرد را می‌­توان به­‌طور خلاصه در جدول ۱ مشاهده کرد.

* برای مشاهده جدول انواع رویکردها نسبت به هوش مصنوعی به فایل کامل مقاله مراجعه نمایید*

دو دیدگاه در مورد نقش هوش مصنوعی در صنایع خلاق: خلاق مستقل یا هم‌خلاق؟

با افزایش استفاده از هوش مصنوعی در صنایع خلاق، بحثی در مورد نقشی که این فناوری نوآورانه باید ایفا ­کند شکل گرفته است. در مطالعه‌­ای که در سال ۲۰۲۲، تحت عنوان «بازتعریف خلاقیت در عصر هوش مصنوعی» انجام شده است، دو دیدگاه اصلی را براساس درک از فناوری، اعتماد به قابلیت­‌های آن و تمایل به تکیه بر مدل­‌های هوش مصنوعی متمایز می­‌کند. این دیدگاه­‌ها شامل: هوش مصنوعی خلاق مستقل و هوش مصنوعی هم­‌خلاق است.

* برای مشاهده تصویر مربوط به هوش مصنوعی هم­‌خلاق در مقابل هوش مصنوعی خلاق مستقل به متن کامل مقاله مراجعه نمایید*

طرفداران دیدگاه اول ادعا می­‌کنند که صنایع باید به‌­طور کامل فناوری هوش مصنوعی را بپذیرد و به آن اجازه دهند تا به یک موجودیت خلاق مستقل تبدیل شود. این گروه معتقدند، هوش مصنوعی باید با هدف تقلید از مغز انسان تا حدی تکامل یابد که در نهایت بتواند خلاقیت­‌های اصلی خود را بدون راهنمایی انسان تولید کند. به­‌طور مثال هوش مصنوعی خلاق مستقل می­‌تواند ابزاری باشد که به­‌تنهایی قادر به تولید یک ویدئو و فرایند­های تولید آن از جمله نوشتن فیلم­نامه، ضبط و ویرایش و غیره بدون نیاز به کمک انسانی باشد. بنابراین این گروه، هوش مصنوعی را برابر با هنرمند می­‌دانند و نتایج خلاقانه بدون توجه به اینکه توسط انسان یا یک مدل تولید شده است، اعتبار و ارزش یکسانی دارد. از طرف دیگر، حامیان دیدگاه «هوش مصنوعی هم‌­خلاق» استدلال می­‌کنند که نقش هوش مصنوعی باید به کمک به انسان­‌ها محدود شود. این دیدگاه، فناوری هوش مصنوعی را صرفا ابزاری می­‌داند که انسان­‌ها می­‌توانند از آن برای فعالیت­‌های مکانیکی که نیازی به خلاقیت ذهنی نیست، استفاده کنند. در این سناریو، هوش مصنوعی به عنوان یک موجودیت نیمه‌­خلاق که قادر به حمایت از خلاقیت انسانی است، دیده می­‌شود. به­‌طور مثال ابزارهایی که برای ویرایش ایرادات فیلم‌­ها مانند: حذف صدای زائد و افزایش کیفیت عکس و غیره است در این دسته قرار دارند. این دو مکتب فکری را می­‌توان در صنایع خلاق یافت که در حال حاضر دیدگاه هوش مصنوعی هم‌­خلاق غالب است.

[۲] Co-Creative AI.

کاربست جدی هوش مصنوعی در صنایع خلاق در مقیاس انبوه، نسبتا جدید است، اما با سرعتی چشمگیر در حال افزایش است. گفته می‌­شود که اندازه بازار مرتبط با هوش مصنوعی در حوزه رسانه و سرگرمی در سال ۲۰۲۲ به ۱۳.۸ میلیارد دلار رسید و پیش‌­بینی می‌­شود تا سال ۲۰۳۲ به ۱۴۹.۹ میلیارد دلار برسد.

* برای مشاهده اندازه بازار هوش مصنوعی در صنعت رسانه و سرگرمی از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ به متن کامل مقاله مراجعه کنید*

از نظر جغرافیایی، این افزایش، عمدتا در کشورهای توسعه یافته بوده است که منطقه آمریکای شمالی در این زمینه پیشرو است. در سال ۲۰۲۱، بخش فروش و بازاریابی در صنعت رسانه و سرگرمی بیشترین بهره‌­مندی را از هوش مصنوعی داشته است. کاربرد آن در این حوزه شامل: طراحی، تبلیغات و پروموشن است. علاوه بر آن، بخش شخصی­‌سازی نیز رشد قابل‌توجهی در سال­‌های اخیر داشته است. انتظار می­‌رود این روند به دلیل ارتباط آن با توزیع و مصرف محتوا در صنایعی مانند موسیقی و VODها افزایش یابد.

*برای مشاهده نمودار هوش مصنوعی در بازار رسانه و سرگرمی، تقسیم­‌بندی بر اساس کاربرد به متن کامل مقاله مراجعه کنید*

صنایع خلاق در حال حاضر به دلیل تلاش برای یافتن راه­‌هایی برای کسب درآمد از محتوای خود و دستیابی به مخاطبان دیجیتالی و بومیان دیجیتال با لحظات حیاتی مواجه است. همه‌­گیری COVID-19 و قرنطینه­‌های آن به دیجیتالی شدن صنایع سرعت بخشید و فرصت­‌هایی که برای هوش مصنوعی پیش روی این صنایع قرار می­‌دهد که در ادامه به آن­‌ها پرداخته شده است.

هوش مصنوعی در صنعت موسیقی امکان افزایش کارایی کسب‌­وکار در زمینه­‌های ایجاد، توسعه و توزیع محتوا و همچنین امکان تولید محتوا (موزیک) را فراهم می‌­کند. این فناوری در صنعت نشر به منظور ترجمه‌­­ی خودکار استفاده می­‌شود. هوش مصنوعی به ناشران اجازه می­‌دهد زمان مورد نیاز برای ترجمه کتاب را قبل از انتشار به میزان قابل توجهی کاهش دهند و از این طریق هزینه‌­ها نیز کاهش می­‌یابد. هوش مصنوعی در صنعت خبر، به عنوان یک ابزار جست‌­وجو استفاده می‌­شود که قادر به فیلتر کردن اطلاعات و تشخیص اخبار جعلی است. این امر منجر به کاهش زمان جست‌­وجو و تولید محتوای بیشتر توسط خبرنگاران می­‌شود. همچنین به صحت و اعتبار بیشتر اخبار نیز کمک می­‌کند. صنعت بازی­‌های ویدئویی نیز از قابلیت‌­های هوش مصنوعی بی­‌بهره نمانده است. در این صنعت علاوه بر قابلیت ویرایش، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی را می­‌توان در اتوماسیون تست بازی به کار گرفت. این امر به تسریع در انتشار بازی­‌های جدید کمک می­‌کند.

کسب‌­وکارهای مربوط به صنایع خلاق از این قابلیت­‌ها برای جمع‌­آوری اطلاعات مرتبط با محتواهای قبلی خود، مانند میزان درگیرسازی مخاطب یا نفوذ و انتشار استفاده می­‌کنند. این اطلاعات می­‌تواند برای پیش‌­بینی درآمدهای آینده، توسعه کمپین­‌های بازاریابی،‌ ارتقاء کیفیت خدمات و بهبود روابط با مشتری کاربرد داشته باشد. در برخی صنایع می‌­توان از این تحلیل داده‌­ها برای روندهای جدید در بازار و شناسایی سودآورترین پروژه­‌ها جهت سرمایه‌­گذاری استفاده کرد. تحلیل­‌های به‌دست آمده در صنعت هنرهای نمایشی به منظور تصمیم‌­گیری‌های بازاریابی و پیش‌­بینی میزان حضور و فروش بلیط استفاده می­‌شود. در صنعت مد و طراحی، پیش‌­بینی‌­های ایجاد شده توسط هوش مصنوعی برای پیش‌­بینی روندهای آینده استفاده می­‌شوند و کسب­‌وکارها را قادر می­‌سازد تا تغییرات در نیازهای مشتری را پیش­‌بینی کنند. این اطلاعات همچنین در بهینه‌­سازی زنجیره تامین جهت به حداقل رساندن مقدار محصولی که هدر می­‌رود،‌ استفاده شود. در صنعت موزه و میراث فرهنگی نیز برای شخصی­‌سازی تجربه بازدیدکنندگان استفاده می‌­شود.

* برای مطالعه ادامه کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع خلاق به متن کامل مقاله مراجعه کنید.*

برای دانلود این یادداشت تحلیلی اینجا کلیک نمایید.