معرفی
مصرف فرهنگی، مجموعه هزینههایی است که افراد برای خرید یا استفاده کردن از محصولات و خدمات فرهنگی مانند کتاب، موسیقی، گردش و تفریح، تئاتر، فیلم و… صرف میکنند. گزارش حاضر با هدف تحلیل مصرف فرهنگی خانوارهای ایرانی از هر دو محیط شهری و روستایی طی سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ بر مبنای خروجی منتشر شده توسط مرکز آمار ایران تهیه شده است. در بخش سوم طرح تفصیلی هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی منتشر شده توسط مرکز آمار، انواع هزینههای خانوار مورد پرسش قرار گرفته است. علاوه بر آن هم در مجموعههای مشخص و هم به صورت پراکنده، هزینههای مربوط به خدمات فرهنگی و تفریحات خانوار دستهبندی شده است. گزارش حاضر با بررسی پرسشنامه مرکز آمار ایران در مجموع ۱۴۹ کد مربوط به مصرف هزینه فرهنگی خانوار را شناسایی کرد. بر این اساس، مصارف هزینه فرهنگی خانوارهای ایرانی در ده دسته ملزومات هنری، گردشگری، ورزش و تفریح، کتاب، مطبوعات، بازی و سرگرمی، مذهبی، پوشاک، لوازم تحریر و نوشتافزار و ملزومات صوت و تصویر جای گرفته است. نتایج توصیف جداول و نمودارها در دو مقیاس کلان و خرد، شامل موارد زیر میشود:
- هزینه فرهنگی خانوار ایرانی در مقایسه با سایر هزینهها نظیر مسکن، حمل و نقل و ارتباطات، بهداشت و درمان، کالاها و خدمات متفرقه خانوار، لوازم، اثاث و خدمات خانوار و… در پایینترین رده قرار دارد.
- بر مبنای دادههای نمودار بالا، خانوار ایرانی از سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹، هزینه فرهنگی خود را کاهش داده است. اما میزان هزینهکرد فرهنگی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال گذشته با رشد ۵.۳ میلیون ریالی مواجه بوده است و روند افزایشی آن محسوس است.
- خانوار متعلق به دهک دهم در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، با بیشترین افت هزینه فرهنگی مواجه بوده است. اما همین دهک در سال ۱۴۰۰، بیشترین میزان رشد در هزینه فرهنگی را تجربه کرده است.
- در سال ۱۴۰۰ بالاترین دهک جامعه ۷.۵ برابر بیشتر از دهک اول برای مصرف فرهنگی هزینه کرده است. این اختلاف در مجموع و در کل پنج سال (۹۶ تا ۱۴۰۰)، ۱۲ برابر بوده است.
- استان زنجان دارای بیشترین هزینهکرد فرهنگی و استان کرمان دارای کمترین هزینهکرد فرهنگی در سال ۱۴۰۰ بوده است.
- مقایسه هزینهکرد فرهنگی از هر دو محیط روستایی و شهری حکایت از آن دارد که خانوارها طی هر سال نسبت به سال گذشته با افت هزینه فرهنگی به ویژه در دو سال گذشته مواجه بودهاند.
- چنانچه مصارف هزینه فرهنگی خانوارها در یک دستهبندی دهگانه که شامل کتاب، مطبوعات، نوشتافزار، ملزومات هنری، گردشگری، ورزش و تفریح، بازی و سرگرمی، ملزومات صوت و تصویر، مذهب و پوشاک است، گنجانده شود، نتایج سال ۱۴۰۰ متمایز از سالهای گذشته به ویژه سال ۱۳۹۹ رقم خورده است. در این سال، هزینه مصرف فرهنگی خانوارها با رشد برای تمامی دستههای نهگانه و به شکل قابل توجهی برای گردشگری، هنر و رسانه همراه بوده است.
- سرپرست خانوار با تحصیلات پایین در طول پنج سال، بیش از سرپرست خانوار با تحصیلات بالا برای فرهنگ هزینه کرده است.
- هزینهکرد فرهنگی خانوار دارای ملک اجاری و عرضه و عیان از سال ۹۶ تا ۹۹، کاهش یافته است و این کاهش هزینه برای خانوار دارای ملک، بیشتر بوده است. اما در سال ۱۴۰۰، اجارهنشینها نسبت به سال گذشته ۰.۲ درصد بیشتر برای فرهنگ هزینه کردهاند.
- برآوردها از وضعیت شغلی سرپرست خانوار نشان میدهد، سهم گروه شاغلین و محصلین در این پنج سال، بیش از سایر گروهها بوده است. سهم گروه محصلین در سال ۱۴۰۰ نسبت به سالهای گذشته، رشد فزاینده و محسوسی داشته است و در مقایسه با سال ۱۳۹۹، به اندازه ۲۷.۱ درصد با افزایش مواجه بوده است.
- قانونگذاران عالیرتبه در مقایسه با سایر انواع شغل سرپرست خانوار خرج بیشتری (با فاصله اندک نسبت به متخصصین علمی و فنی)، برای خرید محصولات فرهنگی و استفاده از خدمات فرهنگی کردهاند و در مقابل، کارگران ساده کمترین رقم را برای فرهنگ، صرف کردهاند.
- بررسی وضعیت محل کار سرپرست خانوار در تقسیمبندی هجدهگانه در مجموع (۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰) نشان میدهد، سرپرست خانوار با شغل واسطهگری مالی، بیش از سایرین هزینهکرد فرهنگی داشته است و سرپرست خانوار فعال در عرصه ساختمان کمترین صرف هزینه را برای فرهنگ کرده است.
- با افزایش تعداد اعضای خانوار تا ۵ نفر با افزایش هزینهکرد فرهنگی مواجهایم اما با رشد تعداد اعضای خانوار، این هزینه کاهش مییابد. همچنین خانوار پنج نفره، بیش از دو برابر نسبت به خانوار تکنفره هزینهکرد فرهنگی داشته است.