دومین رویداد از سلسله رویدادهای بین‌المللی “هوش مصنوعی در آموزش عالی” با موضوع “تولید محتوا در عصر هوش مصنوعی: با رویکرد تنظیم برنامه درسی” روز چهارشنبه ۱۹ دی ماه ۱۴۰۳ از ساعت ۱۷ الی ۱۸:۳۰ توسط اندیشکده حرف پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. بیش از ۱۲۰ نفر از کشورهای آمریکا، هند، اندونزی و ایران برای حضور در این رویداد ثبت‌نام کرده بودند.
در این نشست، خانم دکتر سوپریا کلکارنی، بنیان‌گذار کمپانی The Ethics Company و در لیست صد زن تاثیرگذار در حوزه اخلاقیات هوش مصنوعی از کشور اندونزی و خانم دکتر ترینیداد بالرت، طراح و توسعه‌دهنده هوش مصنوعی در آموزش عالی و دانشجوی دکتری مهندسی چندرشته‌ای در دانشگاه A&M تگزاس آمریکا، دیدگاه‌های خود را ذیل موضوعات نشست بیان کردند. همچنین، آقای امیر شهرآئینی، پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری هوش مصنوعی در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف دبیر این جلسه بود.
در ابتدای این نشست، آقای شهرآئینی ضمن معرفی موضوع رویداد و اعضای پنل، توضیحاتی در خصوص فعالیت‌های اندیشکده حرف در این زمینه ارائه کرد. اندیشکده حرف با تمرکز بر نقش کلیدی صنایع خلاق در توسعه پایدار جوامع در عصر هوش مصنوعی، با تحلیل روندهای اقتصاد خلاق، مشاوره و پیشنهادهای سیاستی را در این زمینه به نهادهای دولتی و خصوصی فعال در داخل و خارج از کشور ارائه می‌کند. تولید محتوا به عنوان نیروی محرکه صنایع خلاق نقشی کلیدی در توسعه این صنایع ایفا می‌کند.
مباحث مطرح شده در این نشست، به‌طورکلی، ذیل پنج دسته زیر بود:
- تنظیم برنامه درسی برای تولید محتوا در عصر هوش مصنوعی
- دسترسی عادلانه و ملاحظات اخلاقی
- همکاری میان صنعت و دانشگاه درجهت پرورش استعدادهای موردنیاز
- نگرش‌های جهانی و منطقه‌ای به آموزش هوش مصنوعی (با نگاهی به کشورها/دانشگاه‌های پیشرو)
- آینده تولید محتوا به‌وسیله هوش مصنوعی
در بخش اول رویداد، خانم دکتر سوپریا کلکارنی با بیان این که امروزه استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در فضای کاری و آموزشی به یک هنجار تبدیل شده، افزود: در این زمینه باید برای رویارویی با ظرفیت‌ها و ریسک‌های هوش مصنوعی آمادگی داشته باشیم و از این فناوری به صورت مسئولانه استفاده کنیم. استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی نه تنها با استفاده خلاقانه از آن تضاد ندارد، بلکه آن را تسهیل می‌کند.
خانم کلکارنی در ارائه خود، محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی را در قالب‌های ویدیو، تصویر، متن، صدا و کد دسته‌بندی کرد. در بین کاربردهای این پدیده در صنعت، صنایع خلاق بیشترین تاثیر را از محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی می‌پذیرند؛ به طور مشخص، با گسترش محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی، صنایعی همچون بازاریابی، تبلیغات، روزنامه‌نگاری و رسانه، تجارت الکترونیک، صنایع سرگرمی، آموزشی و بازی‌ها دچار تحولات شگرفی می‌شوند.
دکتر کلکارنی اضافه می‌کند: در این نشست بر کاربردهای هوش مصنوعی مولد در آموزش تمرکز می‌کنیم. در این زمینه، ابتدا باید بگویم که در حال حاضر، شکاف زیادی در میزان استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، بسته به رشته تحصیلی و موقعیت جغرافیایی افراد وجود دارد.
مشخص‌ترین کاربرد هوش مصنوعی در آموزش، ایجاد فضای شخصیسازیشده برای هر فرد است؛ بدین معنا که ابزارهای فعلی هوش مصنوعی می‌توانند به افراد متناسب با نیاز و ابهام آن‌ها در زمینه‌های آموزشی کمک کنند، چیزی همانند یک معلم خصوصی. کاربرد دیگر هوش مصنوعی در زمینه آموزش، ساده‌سازی روندهای اداری این حوزه است. مدل‌های جدیدی از هوش مصنوعی مولد که اخیرا توسعه یافته‌اند، می‌توانند در آموزش به افرادی که دارای ناتوانی فیزیکی یا ذهنی هستند، به طور قابل‌توجهی کمک کنند که این یکی از کاربردهای نوظهور این پدیده است.
یک کاربرد ساده اما بسیار حیاتی ابزارهای هوش مصنوعی در آموزش، ترجمه متون است. این امر ممکن است بدیهی و ساده بنظر برسد اما فهم و درک عمیق متون علمی و پژوهشی که به زبان‌های دیگر نوشته شده‌اند، در عصر هوش مصنوعی فراهم شده است.
در زمینه ملاحظات اخلاقی، می‌توان گفت در طراحی و توسعه ابزارهای هوش مصنوعی مولد لزوما به ارزش‌های انسانی و برابری انسان‌ها توجه نشده است. بعضی از ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند محتوای نژادپرستانه تولید کنند و یا به نابرابری‌های جنسیتی و قومیتی دامن بزنند. ارائه اطلاعات غیردقیق و نادرست از چالش‌های دیگر تولید محتوا توسط ابزارهای هوش مصنوعی است که توسعه‌دهندگان این ابزارها نیز به آن معترفند.
خانم کلکارنی در ادامه، مثال‌هایی عینی از چالش‌های اخلاقی هوش مصنوعی را تشریح کردند.
از دیگر تاثیرات جانبی گسترش استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی که کمتر به آن پرداخته شده، می‌توان به عوارض محیط زیستی آن اشاره کرد. به طور مثال تحقیقات نشان می‌دهد هر بار که یک کاربر از چت جی پی تی استفاده می‌کند، تا ۵۰۰ میلی لیتر آب مصرف می‌شود. در پژوهشی دیگر بیان می‌شود ابزارهای هوش مصنوعی مولد تا سال ۲۰۳۰ میلیون‌ها تن زباله الکترونیکی تولید می‌کنند که این زباله‌ها اغلب در کشورهای آفریقایی و هند مدفون می‌شود که می‌تواند اثرات بالقوه خطرناکی بر محیط زیست این کشورها داشته باشد.
در زمینه چالش‌های اخلاقی حاصل از ابزارهای هوش مصنوعی، باید این نکته مهم را در نظر بگیریم که اکثر این چالش‌ها ناشی از خطای انسانی (یا بازتاب آن) است و در این زمینه نباید فناوری را سرزنش کرد! سرعت تحولات هوش مصنوعی به قدری بالاست که تنظیم قوانین و مقررات جهت استفاده مسئولانه از آن متناسب با این تغییرات تقریبا غیرممکن است. تحولات عظیمی که فقط طی دو سال گذشته در این زمینه اتفاق افتاده را در نظر بگیرید؛ تنظیم قوانین و مقررات برای فناوری، متناسب با جایگاه امروزی آن در آینده نزدیک کارایی لازم را نخواهد داشت؛ زیرا این فناوری به سرعت در حال تحول و پیشرفت است. بنابراین برای استفاده مسئولانه و اخلاقی از آن باید سازوکارهای دیگری را در نظر بگیریم. شناسایی ذینفعان کلیدی و مخاطبان اصلی این فناوری و ترویج نگرش‌های رفتاری و نرم در این گروه‌ها یکی از این سازوکارهاست. ترویج سواد دیجیتال و سواد هوش مصنوعی برای عموم جامعه سازوکار دیگری جهت گسترش استفاده مسئولانه از این ابزارها است. دکتر کلکارنی در پایان ارائه خود، ضمن تشریح و دسته‌بندی بازیگران، مخاطبین و ذینفعان کلیدی هوش مصنوعی، به ارائه راهکارهایی جهت ترویج استفاده مسئولانه از این فناوری پرداخت.
در بخش دوم رویداد، دکتر ترینیداد بالرت به ارائه چارچوب توسعه یافته در تیم تحقیقاتی ایشان در دانشگاه A&M تگزاس آمریکا پرداخت. این چارچوب به تشریح الزامات و اقدامات لازم به منظور ادغام قابلیت‌های هوش مصنوعی در حوزه آموزش می‌پردازد. این چارچوب “ادغام هوش مصنوعی جامع در آموزش مهندسی (AGI2E2)” نام دارد.
اصول اساسی این چارچوب شامل موارد زیر است:
- مسیرهای آموزشی شخصیسازیشده
- محیط‌های آموزشی پویا و چندرشته‌ای
- توسعه مهارت‌های متناسب با عصر هوش مصنوعی
- ملاحظات اخلاقی
- انطباق پیوسته و یادگیری دائمی با هوش مصنوعی
دکتر کلکارنی با اشاره به تفاوت‌‌های میان صنعت و دانشگاه، یکی از چالش‌های جدی آموزش عالی را عدم توانمندسازی دانشجویان متناسب با نیازهای صنعت در عصر هوش مصنوعی می‌داند. این موضوع می‌تواند با همکاری‌های بین صنعت و دانشگاه در قالب منتورینگ، کارآموزی و پروژه‌های مشترک تا حدودی برطرف شود. همچنین برای تنظیم برنامه‌های درسی لازم است ارتباط پایداری بین دانشگاه و صنعت برقرار باشد.
دکتر بالرت معتقد است سواد هوش مصنوعی باید در تمام دوره‌های آموزشی و رشته‌های تحصیلی گنجانده شود. این امر، مهم‌ترین نیاز آموزشی نسل جدید به منظور آمادگی برای زندگی در عصر هوش مصنوعی است. دکتر بالرت در ادامه با توجه به مشاهدات و تحقیقات خود به آسیب‌شناسی سیاست‌های هوش مصنوعی در آمریکا پرداخت. او این سیاست‌ها را به اندازه کافی کارآمد و جامع نمی‌داند. سیاست‌گذاران این حوزه به طور مشخص لازم است ارتباط قوی‌تری با جامعه آکادمیک داشته باشند. در میان چارچوب‌های سیاستی موجود، سیاست‌های پیشنهادی یونسکو منطقی‌تر بنظر می‌رسد.
دکتر کلکارنی بیان کرد که چارچوب‌های سیاستی موجود که توسط کشورهای توسعه یافته یا سازمان‌های بین‌المللی توصیه می‌شوند، لزوما بهترین چارچوب برای همه کشورها خصوصا کشورهای درحال توسعه نیستند. در این زمینه، شناخت نیازها، الزامات و اقتضائات هر کشور گام اول سیاست‌گذاری در این حوزه است. موسسات سیاست‌پژوهی با برگزاری رویدادهای این چنینی و گفتمان‌سازی در عرصه نخبگانی، در این زمینه می‌توانند به دولت و سایر بازیگران سیاست‌گذاری کمک کنند.
