گسترش جهانی فرهنگ کره جنوبی در قالب موج کره‌ای

مقدمه

تقسیم کره به دو بخش کره شمالی و کره جنوبی از جمله نتایج جنگ جهانی دوم است. با وجود این تقسیم منطقه­‌ای، کره شمالی و کره جنوبی هم‌چنان فرهنگ و ارزش‌­های سنتی مشترکی دارند. بر این اساس می­‌توان گفت کره در مرزهای جغرافیایی و درون‌سرزمینی، متفاوت اما در فرهنگ هنوز متحد است.

کره، بسیار تحت‌تأثیر فرهنگ چینی و ژاپنی قرار دارد؛ این تأثیر را می‌توان در آیین کنفوسیوس مشاهده کرد که سنت‌­های بسیاری را ایجاد کرده و امروزه در کره مدرن نیز قابل مشاهده است (El Shazley,Oct9,2017). به طور کلی قوانین سنتی، اصول نظامی، طب سنتی، نهادهای سیاسی و دیگر مولفه­‌های فرهنگی کره برگرفته از فلسفه و مذاهب کنفوسیوسیسم، بودیسم و تائوئیسم و هم‌چنین فرهنگ سنتی شرق آسیاست (Richey,2013:137). لذا می‌توان فرهنگ کره جنوبی را تلفیقی از فرهنگ سنتی قبایل بومی این منطقه و فرهنگ شرق آسیا دانست.

امروزه موج کره‌­ای شدن در آسیا، آفریقا و برخی کشورهای اسلامی مخاطبان بسیاری را جذب کرده است و مردم اکثر این کشورها به فرهنگ و تولیدات فرهنگی خلاق کره از قبیل فیلم، سریال و موسیقی روی آورده‌اند. آثار ادبی کره، کماکان به زبان‌های مختلف ترجمه می­‌شود. تکنیک‌های نقاشی کره‌ای موجب تحسین متخصصان این عرصه واقع شده است. ساخت فیلم و سریال در مکان­‌های تاریخی و با لباس‌­های سنتی موجب جذب نسل جوان به فرهنگ سنتی کره جنوبی شده که این امر توسعۀ گردشگری با هدف بازدید از قصرها و اقامت در خانه‌­های سنتی کره را به دنبال داشته است. این مهم، نشان از محبوبیت بالای فرهنگ کره‌­ای در بین نسل جوان دارد. توسعۀ این امر بدون برنامه‌ریزی نهادهای سیاست‌گذار از جمله دولت کره امکان‌­پذیر نبوده است (بیدالله خانی،۶۵:۱۳۹۸).

یادداشت پیش رو، به شرح چیستی موج کره‌ای می‌پردازد و تاریخچه‌ رشد و گسترش این موج در ایران را نیز بررسی می‌کند.

چیستی موج کره­‌ای

گسترش فرهنگ کره‌­ای و محصولات فرهنگی این کشور در اقصی نقاط دنیا و به خصوص آسیا، موج کره‌ای[۱] یا هالیو[۲] نامیده می­‌شود. تولیدات این موج شامل نمایش‌­های تلویزیونی و فیلم، لوازم آرایشی و مد، غذا، رقص، موسیقی و بازی‌های ویدئویی است (Stefany Valean,2017:11). بسیاری از افراد ریشه‌های شروع موج کره‌­ای را در سال ۱۹۹۷ زمانی که برای اولین بار در چین یکی از تولیدات تلویزیونی کره مورد استقبال و توجه قرار گرفت؛ می‌دانند (Hallyu White Paper,2018). هالیو در اواخر دهۀ ۱۹۹۰ از آسیای شرقی شروع و به مرور به سراسر جهان از جمله اکثر کشورهای آسیا، اروپا و آمریکا گسترش یافت. از آن پس کرۀ جنوبی تبدیل به مرکز جدیدی برای تولید فرهنگ پاپ بین‌­المللی (چند ملیتی) و توزیع تولیدات فرهنگی به همسایگان آسیایی‌اش شد. موج اول هالیو بر صادرات کالاهای فرهنگی محلی به شرق آسیا بین اواخر دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۷ تاکید می‌کرد. از اواخر سال ۲۰۰۷، بازی‌های آنلاین و موسیقی کره‌ای به دو ژانر مهم صنایع فرهنگی کره تبدیل و آغاز موج دوم هالیو نیز از همان سال و با افزایش طرفداران موسیقی کره‌ای و کاربران بازی‌های آنلاین همراه شد.

از جمله عوامل تاثیرگذار بر ایجاد و گسترش موج کره‌ای، سیاست­‌های لیبرالیزاسیون رسانه در دهۀ ۱۹۹۰ در کنار سیاست‌­های توسعه­‌ای کره است. این موج علاوه بر نشان دادن یک ناسیونالیسم تجاری، قاب منحصر به فردی از فرهنگ عامه کره جنوبی را توسط رسانه‌­های کره‌­ای به تصویر می‌­کشد (Hyejung,2007:3).

موج کره‌ای در کشورهای آسیایی

تا پیش از گسترش موج کره‌ای، تنها تصور مردم آسیا از کره، جنگ، بی‌­ثباتی سیاسی، فقر و حوادثی از این دست بود. پس از آن، فناوری­‌های جدید، سرگرمی­‌های محبوب و مهم‌­تر از آن فیلم‌­های کره جنوبی، به طور چشم‌گیری  تصاویر منفی که از این کشور در اذهان وجود داشت را کاهش داد. توسعۀ فناوری­‌های دیجیتال و رسانه‌­های اجتماعی مانند یوتیوب و سایر شبکه­‌های اجتماعی و هم‌چنین افزایش استفاده از گوشی­‌های هوشمند در قرن بیست‌و‌یکم موجب رشد و گسترش بیشتر این موج شد. با این اوصاف، فناوری­‌های دیجیتال را می‌توان یک موتور محرکه برای فرهنگ کره‌­ای و ارتقای محبوبیت آن در بسیاری از کشورها دانست.

موج کره‌ای در ایران

محبوبیت تولیدات فرهنگی کره در ایران نیز قابل‌توجه است. پس از جام جهانی ۲۰۰۲ و از سال ۲۰۰۶ پخش فیلم‌­های کره­‌ای در ژانر تاریخی در صداوسیمای ایران آغاز شد. همان‌طور که مایکل شین، تحلیلگر فرهنگ کره‌­ای و استاد دانشگاه کمبریج بیان کرده، برنامه­‌های تلویزیونی کره‌­ای در ایران از زمان پخش درام تاریخی «جواهری در قصر» در سال ۲۰۰۳ طرفداران بسیاری پیدا کرده است. به طوری که از زمان پخش این سریال در ایران، محتوای بیش از ۵۰ هزار وب‌سایت فارسی به این سریال اختصاص یافته است (The Diplomat,Oct26,2010).

بازدید روزانه از سایت­‌ها و وبلاگ‌­های فارسی‌زبان که به طور معمول به فعالیت­‌های متنوعی از قبیل بازگویی اخبار و انتشار تصاویر بازیگران و قراردادن لینک دانلود موسیقی سریال­‌ها می‌­پردازند، در سال­‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. بسیاری از این وبلاگ­‌ها ماهانه بین سه تا ده هزار بازدیدکننده دارند. موج علاقه‌مندی به فرهنگ کره‌­ای در میان جوانان ایرانی در سال‌­های اخیر به کاور کردن رقص­‌ها و آهنگ­‌ها نیز کشیده شده است (ذکایی و عزیزی،۹۸:۱۳۹۴).

جمع‌بندی

کره جنوبی از موج کره‌ای به منظور بهبود تصویر خود در نظر سایر نقاط جهان بهره برده است. این موج موجب حصول تاثیرات مثبتی در این زمینه شده است. در قرن بیست‌و‌یکم، هالیو هم‌چنان بیشترین موضوع مورد بحث در شبه‌جزیره کره است و دولت کره، بخش تجارت، رسانه­‌های جمعی و جامعۀ دانشگاهی آن برای طراحی نقشۀ آیندۀ هالیو با یکدیگر رقابت می‌کنند. کره جنوبی در حال ورود موثر به بازارهای ایالات متحده و اروپاست و از طرفی نیز موفقیت قدرتمند خود را در کشورهای آسیایی حفظ می‌کند. با این حال، می‌­بایست هالیو را از منظر «سیاست جهانی فرهنگی قرن بیست‌و‌یکم» به‌عنوان یک کل در نظر داشت و بیش از هرچیز امکان آن را در سیاست فرهنگی آسیای شرقی بررسی کرد. ظهور هالیو درس خوبی برای نشان دادن «قدمت صنعت فرهنگ آسیای شرقی» در نظم فرهنگی جهانی  است. این موج می‌تواند همگام با جهانی‌سازی فرهنگی و تمرکززدایی از تولید و توزیع فرهنگ آمریکایی، نمونۀ موفقی از استراتژی تحول فرهنگی باشد.

منابع

• بیدالله خانی، آرش(۱۳۹۸). «برندینگ و تصویرسازی ملت در کره جنوبی؛ هالیو و کره جهانی»، فصلنامه دولت­‌پژوهشی مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال پنجم، ش ۲۰، صص ۶۹-۳۷.
• ذکایی، محمد سعید؛ عزیزی همدانی، متین (۱۳۹۴). « موج کره‌­ای در ایران: انگیزه‌­ها و آثار اقبال به فرهنگ عامه‌‌پسند کره‌­ای در ایران»، فصلنامه مطالعات رسانه­‌های نوین، سال اول، ش۳.
• عبدی، اسماعیل؛ محمودی، مریم؛ سعدآبادی، علی اصغر؛ ابوالحسنی، زهرا (۱۳۹۵). «بررسی نقش حاکمیت در پیشبرد صنایع خلاق و فرهنگی: مطالعه موردی کشورهای کره جنوبی، چین»، تهران: موسسه فرهنگی هنری پگاه روزگار نو.
• El Shazley,Ilam (2017). ‘South Korea:Culture and Tradition’, Globalization Partners International, October 9th, Available at: https://www.globalizationpartners.com/2017/10/09/south-korea-culture-and-tradition/
• Hallyu White Paper(2018).KOFFICE, Available at: https://www.korea.net/Resources/Publications/Others/view?articleId=9443
• Jin, Dal Yong(2012). “Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry.” The Journal of International Institute, 2 (1): 3-7.
• ‘Korea eyes Mideast, E. Europe for hallyu sales’, Korea Herald, 15/11/12.
• Richey, Jeffrey L(2013). “Confucius in East Asia: Confucianism’s History in China, Korea, Japan, and Vietnam.” Association of Asian Studies, 17 (March):137- 39.
• Stefany Valean,Nicoleta (2017). ‘Creative Industries in South Korea: The Korean Wave’, FINAL PROJECT WORK,Universitat Jaume.
• The Diplomat (2010). “Korean Wave Ripple Effect.” October 26, Available at: https://thediplomat.com/2010/10/korean-wave-ripple-effect/
• The Korean Wave : A New Pop Culture Phenomeno”(۲۰۱۲). Korean Culture and Information Service,Ministry of Culture, Sports and Tourism.
• [۱] Korean Wave
• [۲] Hallyu in Korean