تأملی بر دسته‌بندی‌های صنایع فرهنگی

صنایع فرهنگی به مجموعه‌ای از صنایع اشاره دارد که مهم‌ترین کار ویژه‌ی آن‌ها گسترش باور عمومی از طریق تولید و توزیع کالا و محصولات فرهنگی است. از جمله ضرورت‌ها و الزامات تحقق این کار ویژه آن است که در ابتدا به مجموعه‌ی هر آن‌چیزی که صنایع فرهنگی اطلاق می‌گردد نظم داده و از پراکندگی و نشت آن جلوگیری شود. ایجاد نظم و پرهیز از پراکندگی، مستلزم رسیدن به یک دسته‌بندی جامع از صنایع فرهنگی و ارائه‌ی آن است. در همین راستا، یادداشت پیش‌رو بر آن است که نخست، دلایل نیاز به یک دسته‌بندی جامع را واکاوی کند و در ادامه، انواع دسته‌بندی صنایع فرهنگی را پیش چشم مخاطب آورد.

دلایل دسته‌بندی صنایع فرهنگی

در واکاوی دلایل نیاز به دسته‌بندی صنایع فرهنگی و نظم بخشیدن به مجموعه‌های تشکیل‌دهنده‌ی این صنعت، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• دسته‌بندی صنایع فرهنگی، ابزاری برای درک نظام‌مند ویژگی‌های ساختاری این صنعت محسوب می‌شود (عبدی و دیگران، ۱۳۹۵: ۳۵). هر کشوری مبتنی بر بسترهای فرهنگی و اقتصادی خود می‌تواند یک دسته‌بندی از مجموعه‌های مرتبط با این صنایع ارائه دهد.
• طراحی یک دسته‌بندی از صنایع فرهنگی، بیش از هر چیز فهم بسیط از این صنعت را به فهم مرکب تبدیل کرده و ماهیت، ابعاد، زوایا و پیچیدگی‌های آن را به وضوح نمایش می‌دهد.
• دلیل مهم دیگری که در این بخش می‌گنجد، نیاز به ابزار گذار از کلی‌نگری به جزیی‌نگری است. تدوین یک صورت‌بندی از صنایع فرهنگی، موجب جزیی‌نگری و نگاهی چندجانبه‏ نسبت به این مهم می‌گردد. برای توجه دقیق به اجزای تشکیل‌دهنده‌ی صنایع فرهنگی و کاربرد هر یک از آن‌ها می‌بایست یک دسته‌بندی جامع از این صنعت ارائه داد.
• فهم تمایز و تفاوت‌ها و هم‌چنین تشخیص شباهت‌ها درون صنایع فرهنگی، تصویر روشن‌تری از این صنعت را به نمایش می‌گذارد. این تصویر می‌تواند راهنمای مناسبی برای تولیدکنندگان، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان حوزه فرهنگ باشد.
• دسته‌بندی، یک فهم شبکه‌ای از حوزه صنایع فرهنگی ایجاد می‌کند. این فهم شبکه‌ای می‌تواند در نمایش نسبت و تناسب اجزای این صنعت با صنایع و حوزه‌های دیگر، کمک‌کننده باشد.
• به عنوان نکته‌ی آخر و بسیار مهم می‌توان گفت که دسته‌بندی‌ها منظرگاه گروه‌های اجتماعی و هم‌چنین حکومت‌ها را نمایان می‌سازد. برای فهم شالوده‌ی دیدگاه‌های گروه‌های اجتماعی و حکومت‌ها نسبت به حوزه صنایع فرهنگی، می‌توان به نوع دسته‌بندی‌های آن‌ها از این صنعت مراجعه کرد.

بررسی انواع دسته‌بندی فرهنگی

در رابطه با انواع دسته‌بندی‌ در صنایع فرهنگی، کشورهای مختلف تلاش می‌کنند که یک مدل فراگیر را انتخاب کرده و به عنوان مرجع از آن بهره ببرند یا آن‌که متناسب با بسترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خود یک مدل دسته‌بندی بومی داشته باشند و به همین منظور، دسته‌بندی‌های مرجع را بازآرایی کنند.

در ادامه به چند دسته‌بندی از صنایع فرهنگی و زیرمجموعه‌ی هر یک از آن‌ها پرداخته می‌شود:

۱.دسته‌بندی آنکتاد

کنفرانس توسعه و تجارت به عنوان یکی از نهادهای سازمان ملل متحد، یک طبقه‌بندی جامع از صنایع فرهنگی اعم از کالا و خدمات ارائه داده است. بر اساس این طبقه‌بندی، صنایع فرهنگی شامل ۴ گروه اصلی میراث فرهنگی، هنر، رسانه‌ و خلق کاربردی است. هر یک از این گروه‌ها خود به زیرمجموعه‌هایی دسته‌بندی شده است. این طبقه‌بندی از منظر آنکتاد در شکل (۱) قابل مشاهده است:

شکل (۱). دسته‌بندی آنکتاد