سومین رویداد از سلسله رویدادهای بین‌المللی “هوش مصنوعی و صنایع خلاق” با موضوع “هوش مصنوعی و اقتصاد خلاق” روز چهارشنبه ۷ شهریورماه ۱۴۰۳ از ساعت ۱۶:۳۰ الی ۱۸:۳۰ توسط اندیشکده حرف پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف با همکاری سازمان ملی هوش مصنوعی برگزار شد. بیش از ۲۰۰ نفر از کشورهای مختلف برای حضور در این رویداد ثبت‌نام کرده بودند.
در این نشست از حکمروایی فرهنگی، هشت سخنران کلیدی با تخصص‌های مرتبط با صنایع خلاق و هوش مصنوعی درخصوص آینده اقتصاد خلاق تحت تاثیر تحولات هوش مصنوعی دیدگاه‌های خود را بیان کردند. ترکیب اعضای این رویداد به این شرح بود:
۱. آیسا آریورک، تحلیلگر هوش مصنوعی از آمریکا
۲. هدا چیهی، پژوهشگر ارشد آزمایشگاه نوآوری اینوکام از تونس
۳. توربن شوبرت، دانشیار دانشگاه لوند سوئد و موسسه فرانهوفر از آلمان
۴. محمدعلی اخایی، دانشیار دانشگاه تهران از ایران
۵. مریم شای، بنیانگذار و مدیر شرکت آرشیتکت AI از عربستان سعودی
۶. جان لامادو، مدیر جهانی در عرصه بازاریابی خلاق از فیلیپین
۷. لوانا لو پیکولو، پژوهشگر ارشد حکمرانی هوش مصنوعی و مدیر رصدخانه هوش مصنوعی از اسپانیا
۸. دنیس اوچه آکابوگو، بنیانگذار گروه شلتا از نیجیریه
مدیریت این نشست را نیز امیر شهرآئینی، پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری هوش مصنوعی بر عهده داشت.
در ابتدای این نشست، امیر شهرآئینی ضمن معرفی موضوع رویداد و سخنرانان، توضیحاتی در خصوص فعالیت‌های اندیشکده حرف در این زمینه ارائه کرد. اندیشکده حرف با تمرکز بر نقش کلیدی صنایع خلاق در توسعه پایدار، با تحلیل روندهای اقتصاد خلاق، مشاوره و پیشنهادهای سیاستی را در این زمینه به نهادهای دولتی و خصوصی فعال ارائه می‌کند.
اقتصاد خلاق با بهره گیری از عناصر فرهنگی، خلاقیت، نوآوری و فناوری، ایده‌های ابتدایی را به محصولات، خدمات و نتایجی تبدیل می‌کند که دارای ارزش اقتصادی باشد. اقتصاد خلاق به عنوان یک محرک حیاتی توسعه پایدار شناخته می‌شود که امروزه در بالاترین سطوح تصمیم گیری جهانی مورد توجه قرار گرفته است. گسترش هوش مصنوعی در جوامع، چشم‌انداز اقتصاد خلاق را متحول کرده است. در این نشست به بحث در خصوص مزایا و چالش‌های ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی و کاربردهای آن‌ها در اقتصاد خلاق و همچنین فرصت‌های ناشی از هوش مصنوعی برای اقتصاد خلاق پرداخته شد.
۱. خانم آیسا آریورک، پژوهشگر و تحلیلگر حوزه اخلاقیات هوش مصنوعی از امریکا، اولین سخنران این نشست بود. سخنرانی وی درخصوص ملاحظات اخلاقی هوش مصنوعی با تمرکز بر تفاوت‌های فرهنگی بین جوامع (خصوصا جوامع شرقی و غربی) بود.
به عقیده خانم آریورک، هوش مصنوعی پتانسیل تغییر نگرش‌های فردی و حتی فراتر از آن هنجارهای اجتماعی را دارد. در شرایط کنونی و در سطح کلان، دنیا آمادگی پذیرش هوش مصنوعی را ندارد. زیرا پذیرش هوش مصنوعی مستلزم همکاری‌های گسترده بین تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف است. همچنین اختلاف بسیار زیادی میان کشورهای مختلف در شاخص آمادگی هوش مصنوعی وجود دارد که این موضوع پتانسیل جهانی برای پذیرش هوش مصنوعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در خصوص رابطه بین هوش مصنوعی و اقتصاد خلاق میتوان گفت اساسا هدف از گسترش هوش مصنوعی در ابعاد مختلف، آسان کردن کارهای روزمره و تکراری است که پیشتر بوسیله انسان‌ها یا ماشین‌ها انجام می‌شد. با این نگرش، هوش مصنوعی خود می‌تواند عاملی جهت فعال کردن چرخه خلاقیت انسانی باشد. تلاش‌هایی نظیر آنچه که اخیرا نویسندگان در هالیوود انجام دادند، می‌تواند در حفاظت مشاغل خلاق از آسیب‌های هوش مصنوعی موثر باشد.
۲. آقای دکتر محمدعلی اخایی، دانشیار دانشکده برق دانشگاه تهران از ایران، دومین سخنران این رویداد بود. سخنرانی وی درخصوص جابجایی‌های شغلی ناشی از تحولات هوش مصنوعی در صنایع خلاق بود.
جابجایی مشاغل ناشی از گسترش هوش مصنوعی امری قطعی است. بنظر می‌رسد موضوعی که می‌تواند آسیب‌های این پدیده را تا حدی کاهش دهد، تدریجی بودن روند جابجایی مشاغل است.
پدیده جابجایی مشاغل ناشی از تحولات هوش مصنوعی ممکن است در نگاه اول امری ترسناک و ناامیدکننده بنظر برسد. (پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، فقط در آمریکا، ۳۹ میلیون نفر بواسطه تحولات ناشی از هوش مصنوعی شغل خود را از دست بدهند)؛ اما نباید این نکته را فراموش کرد که هوش مصنوعی همانطور که ممکن است برخی مشاغل را از بین ببرد، می‌تواند مشاغل جدیدی را نیز ایجاد کند. بنابراین شناخت بستر جدیدی که هوش مصنوعی در مشاغل فراهم می‌کند، ضروری است. به عنوان مثال، در آینده نزدیک، مهندسی پرامپت (مهندسی دستور) نیاز هر سازمان/کارخانه‌ای خواهد بود. شرح این شغل به زبان ساده عبارت است از تکنیسینی که بتواند با ابزارهای هوش مصنوعی در صنعت و یا حتی ابزارهای عمومی هوش مصنوعی متناسب با نیازهای مختلف کار کند.
مواجهه هوش مصنوعی با مشاغل تنها در جابجایی مشاغل (حذف دسته‌ای از مشاغل و ایجاد دسته‌ای دیگر) خلاصه نمیشود؛ بلکه هوش مصنوعی با افزایش بهره‌وری شغلی، می‌تواند هزینه‌های تولید را تا حد زیادی کاهش دهد و از این طریق به رشد و شکوفایی اقتصادی کمک کند.
در مواجهه با تحولات سریع هوش مصنوعی در صنایع خلاق، فعالان این حوزه اعم از سیاست‌گذاران و شاغلین این صنایع در تمام سطوح، برای در امان ماندن از آسیب‌های ناشی از گسترش هوش مصنوعی، لازم است به صورت مداوم بر ارتقای کیفیت خروجی‌های خود تمرکز کنند؛ در این راستا فراگیری مهارت‌های جدید، خصوصا مهارت‌های نرم، انسانی و خلاقانه‌ای که هوش مصنوعی (فعلا) توانایی انجام آن‌ها را ندارد، ضروری به نظر می‌رسد.
۳. خانم دکتر هدا چیهی، مهندس و پژوهشگر ارشد آزمایشگاه نوآوری اینوکام از تونس، سومین سخنران این رویداد بود. سخنرانی وی درخصوص پارادایم جدید اقتصادی با ظهور هوش مصنوعی بود.
به زودی و به تدریج، شاهد یکپارچه شدن فناوری‌های هوش مصنوعی در اقتصاد خواهیم بود. این پدیده از جهاتی که پیشتر هم بیان شد می‌تواند شرایط شغلی را متحول کند. دیجیتال شدن امور روزمره در آینده بر محور هوش مصنوعی خواهد بود؛ بنابراین هوش مصنوعی برای زندگی همه ما یک الزام خواهد بود.
از جمله مفاهیمی که با گسترش هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی دستخوش تغییرات جدی می‌شوند میتوان به پاسخگویی، شفافیت و مباحث مربوط به مالکیت اشاره کرد. در این زمینه لازم است سیاست‌ها، قواعد و چارچوب‌های جدیدی تدوین شود. نکته مهم برای سیاست‌گذاران در تهیه این قواعد این است که به هوش مصنوعی به عنوان محرک رشد اقتصادی و نه تهدیدی برای آن نگاه شود. حتی فراتر از مباحث اقتصادی، به عنوان مثال در زمینه تغییرات اقلیمی، هوش مصنوعی می‌تواند با پیش‌بینی امکان وقوع بلایای طبیعی از طریق سامانه‌های تشخیص‌دهنده، ریسک‌های ناشی از تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.
با گسترش هوش مصنوعی نیاز به فراگیری مستمر مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی اهمیت مظاعفی پیدا می‌کند.
در عصر جدید ناشی از تحولات هوش مصنوعی، یکپارچه شدن سازمان‌ها با قابلیت‌های هوش مصنوعی می‌تواند یک مزیت رقابتی ارزشمند برای آن‌ها به‌شمار بیاید.
۴. آقای دکتر توربن شوبرت، دانشیار دانشگاه لوند سوئد و موسسه فرانهوفر از آلمان، به عنوان چهارمین سخنران این پنل، در خصوص روندهای اقتصاد کلان ناشی از تحولات هوش مصنوعی نکاتی را بیان کردند. در هوش مصنوعی، یک پارادوکس دوگانه‌ای وجود دارد. از طرفی هوش مصنوعی در جوامع فراگیر شده است؛ اما هنوز آثار بهره‌وری ناشی از آن در سطح کلان اقتصادی احساس نمیشود. در نگاه اول و به درستی، زمان‌بر بودن این پروسه از اصلی‌ترین دلایل بنظر می‌رسد، اما در بررسی عمیق‌تر، وجود نگرش‌های مختلف در مواجهه با هوش مصنوعی بین افراد و جوامع مختلف از ریشه‌های این پدیده به‌شمار می‌رود؛ زیرا، هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که اکثریت مردم (در سطح جهانی) توانایی پذیرش هوش مصنوعی را در زندگی و کسب و کار خود داشته باشند.
لازم است در راستای تحقق بهره‌وری ناشی از هوش مصنوعی، قابلیت‌های هوش مصنوعی در صنایع مختلف، بویژه در صنایع خلاق، شخصی‌سازی شود تا بتوان از آن ارزش اقتصادی بدست آورد. در غیر این صورت ممکن است بسیاری از قابلیت‌ها و پتانسیل‌های هوش مصنوعی مغفول بماند. شخصی‌سازی قابلیت‌های هوش مصنوعی متناسب با کاربردها، امری بسیار پیچیده است. البته با توجه به کاربردهای گسترده هوش مصنوعی در صنایع خلاق، میتوان سفارشی کردن قابلیت‌های هوش مصنوعی در این دسته از صنایع را محتمل‌تر و دردسترس‌تر از سایر صنایع پیشرفته و تخصصی دانست.
یادگیری درخصوص قابلیت‌های هوش مصنوعی متناسب با نیاز هر صنعت/سازمان در واقع سرمایه‌گذاری آن بخش محسوب می‌شود و توصیه می‌شود این امر در اولویت فعالیت‌های تحقیق و توسعه سازمان‌ها قرار گیرد.
دکتر شوبرت در پایان سخنان خود، توضیحاتی در خصوص پروژه مشترک تیم ایشان با اتحادیه اروپا در زمینه ادغام قابلیت‌های هوش مصنوعی در صنایع پیشرفته ارائه کرد.
۵. خانم لوانا لو پیکولو، پژوهشگر ارشد حکمرانی هوش مصنوعی و مدیر رصدخانه هوش مصنوعی اسپانیا، پنجمین سخنران این نشست بود. وی سخنان خود را با بیان این جمله آغاز کرد که ما در حال حاضر در عصر ابهام مصنوعی (به‌جای هوش مصنوعی) به سر می‌بریم؛ زیرا به طور ناگهانی و پس از گسترش هوش مصنوعی در دنیا، کارشناسان زیادی از رشته‌های مختلف در این زمینه خود را صاحب‌نظر می‌دانند و این موضوع نه تنها ابهامات را در زمینه هوش مصنوعی برطرف نمی‌کند، بلکه خود به ابهامات این حوزه دامن می‌زند.
همانطور که فرانسیس باکن می‌گوید “دانش قدرت است”. در عصر جدیدی که با انقلاب هوش مصنوعی رقم میخورد، درستی این جمله بیش از هر زمانی احساس می‌شود. عدم شناخت عمیق و دقیق از مفهوم هوش مصنوعی منجر به ظهور طیف وسیعی از اطلاعات غلط (misinformation) در این زمینه شده که توقعات اشتباهی را در جامعه ایجاد می‌کند. به عنوان مثال بیان اظهارات اغراق‌آمیزی همچون مخرب بودن هوش مصنوعی برای اقتصاد جهانی و نابودی مشاغل توسط هوش مصنوعی جز اینکه اعتماد عمومی نسبت به هوش مصنوعی را از بین می‌برد و فضای ترس از این پدیده بوجود می‌آورد، کاربرد دیگری ندارد. این موضوعات می‌تواند سیاست‌گذاران را در عرصه ملی و جهانی نیز گمراه کند که این موضوع می‌تواند در وضع قوانین و سیاست‌های سرکوبگرانه برای هوش مصنوعی تجلی یابد.
برای مقابله با این وضعیت، می‌بایست سواد دیجیتالی عموم جوامع ارتقا یابد و از بازتاب تفاسیر اغراق‌آمیز و بعضا غلظ در رسانه‌ها و فضای عمومی پرهیز شود.
مفهومی که اخیرا در ادبیات این حوزه بوجود آمده، مفهوم هوش مصنوعی مسئولیت‌پذیر (Responsible AI) است؛ این مفهوم بر پایه مدیریت مسئولیت‌پذیر، حفظ حریم شخصی کاربران، پرهیز از استفاده از داده‌های نامطمئن، قواعد و چارچوب‌های متعادل و عقلانی است. این مفهوم در پی آن است تا ضمن دوری از آسیب‌ها، مزایای هوش مصنوعی برای جوامع را به حداکثر ممکن برساند.
۶. خانم جن لامادو، مدیر ارشد جهانی بازاریابی از فیلیپین، به عنوان ششمین سخنران این پنل صحبت کرد. عنوان سخنرانی وی “هوش مصنوعی و اقتصاد خلاق: بهبود تجربه مشتریان و بازاریابی” بود. در ابتدای سخنرانی، ایشان سه کتاب با موضوعات ادغام فناوری‌های هوش مصنوعی در اقتصاد خلاق را معرفی کردند.
قابلیت‌های خیره‌کننده هوش مصنوعی در بهبود تجربه خرید مشتریان، تحلیل داده‌های مشتریان، فهم رفتار مشتری و نحوه درست تعامل با آن‌ها، فرصت‌های جدیدی را در عرصه بازاریابی ایجاد کرده است. بنابراین در بازاریابی نوین، هوش مصنوعی فقط یک ابزار تسهیل‌کننده امور روزمره نیست؛ بلکه یک شریک استراتژیک برای سازمان جهت بهبود تعاملات با مشتریان است.
پیش‌بینی می‌شود هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۵ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی اضافه کند؛ نکته جالب در این پیش‌بینی، نقش پررنگ صنایع خلاق در این خلق ارزش اقتصادی توسط هوش مصنوعی است. به طوری که صنعت تبلیغات و صنعت بازاریابی پیشروترین صنایع در این حوزه هستند.
لازم است در ذهن ما، این پیش‌فرض که هوش مصنوعی شغل ما را نابود می‌کند به اینکه هوش مصنوعی باعث می‌شود ما کیفیت کارمان را بهبود دهیم، تغییر کند.
در دنیای امروز بازاریابی، تجربه خرید از مهمترین عوامل پیشران محسوب می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد ۹۱% مشتریان به برندهایی که به صورت مکرر از آن خریداری می‌کنند، وفادار هستند؛ بنابراین پیشنهادات شخصی‌سازی شده برندها به مشتریان که به‌واسطه ابزارهای هوش مصنوعی و براساس تجربه خرید آنان تهیه می‌شود، یک عامل تعیین‌کننده در این زمینه محسوب می‌شود.
۷. خانم مریم شای، بنیانگذار و مدیر شرکت آرشیتکت AI از عربستان سعودی، هفتمین سخنران این نشست بود. در ابتدا، وی به بیان چالش‌های تاسیس شرکت خود و ایجاد همگرایی فکری در عرصه استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی در صنعت معماری پرداخت. هزینه‌بر بودن، وجود مقررات مانع از توسعه کسب و کارها، ترس از هوش مصنوعی و عدم وجود نگاه یکپارچه به قابلیت‌های هوش مصنوعی در صنایع خلاق، از جمله این چالش‌ها بود. تجربیات نشان می‌دهد استفاده از ابزارهای تخصصی هوش مصنوعی در صنعت معماری به طور مشخص و چشمگیر، هزینه‌های ساخت و ساز و طراحی را کاهش می‌دهد که بر اساس آمار شرکت آرشیتکت AI، استفاده از هوش مصنوعی در این حوزه می‌تواند تا ۵% قیمت نهایی مسکن را کاهش دهد؛ از طرفی دیگر نیز، ظرفیت برای طراحی و ایده‌های خلاقانه باز می‌شود.
بسترسازی استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی در جوامع مختلف به دلیل تفاوت‌های سیاسی، فرهنگی و قانونی شرایط بسیار متفاوتی دارد. در حال حاضر، در میانه راه فهم چگونگی اثرگذاری هوش مصنوعی بر زندگی شخصی و اجتماعی انسان‌ها هستیم. ترس ناشی از عدم اطمینان بخشی از واکنش منطقی ما به رخدادهای جدید است و این موضوع باید طبیعی قلمداد شود؛ مادامی که فواید محسوس ناشی از هوش مصنوعی در جوامع احساس نشود، این ترس و احساس عدم اطمینان باقی می‌ماند.
۸. آقای دنیس اوچه آکابوگو، بنیانگذار گروه شلتا از نیجیریه، به عنوان سخنران نهایی این پنل در سخنانی کوتاه در خصوص مواجهه هوش مصنوعی و اقتصاد خلاق توضیخاتی را ارائه داد. یکی از فواید گسترش جهانی هوش مصنوعی، دسترسی آزاد و همگانی به ابزارهای عمومی و تخصصی موردنیاز است. این امر با گسترش عدالت آموزشی زمینه را برای فراگرفتن مهارت‌های جدید خصوصا در مناطق کمترتوسعه‌یافته فراهم می‌کند و از این طریق می‌تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی بیانجامد. همانطور که هر تحولی پیامدهای ناخواسته و بعضا ناگواری در پی دارد، گسترش هوش مصنوعی نیز ممکن است چالش‌هایی را نیز در پی داشته باشد که در این نشست به آن‌ها اشاره شد؛ اما نکته مهم در زمینه مقابله با این چالش‌ها، پاسخ دادن متناسب با شرایط هر منطقه است. با بررسی راهکارهای جهانی و پاسخ متناسب با هر منطقه جغرافیایی میتوان آسیب‌های ناشی از این پدیده را به حداقل رساند.
