مقدمه
در چین، فرهنگ، روح قدرت نرم و همچنین منبعی کلیدی برای قدرت دولت در نظر گرفته می‌شود. فرهنگ به‌مثابۀ ابزار مهمی در افزایش قدرت نرم برای چین است که از طریق آن تلاش می‌کند به جهان، تصویر کشوری متمدن، مسئول و قابل‌اعتماد را نشان دهد (Cao,2011). فرهنگ چین، سنتی و پایبند به اصول تاریخی بوده و هست. نظام چین بر اساس اصول کنفوسیوس شکل گرفته است. در واقع چینی‌ها حافظۀ تاریخی و بنیان‌های کهن قوی دارند. این پایبندی به سنت در سیاست فرهنگی چین نیز دیده می‌شود. تبادلات فرهنگی با سایر کشورها بخشی جدایی‌ناپذیر از روابط چین با جهان است. از زمان معرفی سیاست اصلاحات و درهای باز در سال ۱۹۷۹، تبادل فرهنگی افزایش یافته تا آن‌جا که تا سال ۱۹۹۵، چین با ۱۳۳ کشور موافقت‌نامه‌هایی را امضا کرده است. عبارت «مبادلۀ فرهنگی» ارتباط گرفتن در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگ، هنر، آموزش، ورزش، علم، بهداشت عمومی، روزنامه‌نگاری، انتشارات، باستان‌‌شناسی، دین، پخش و همچنین تبادل کتاب بین موزه‌ها و مشارکت جوانان را دربرمی‌گیرد(Cultural Exchange with foreign countries, (n.d.)).
استراتژی‌های سیاست خارجی چین در حوزۀ فرهنگ
از زمان به قدرت‌رسیدن شی جین پینگ در سال ۲۰۱۲، ایجاد «قدرت نرم فرهنگی» از طریق «تبلیغات خارجی»، «مبادلۀ فرهنگی» و «دیپلماسی عمومی» اغلب به عنوان یک هدف کلیدی سیاست خارجی اعلام شده است. رهبری حزب کمونیست چین بدین وسیله امیدوار است که تصویر و ذهنیتی منفی که از این کشور به‌عنوان یک دیکتاتوری کمونیستی، ناقض حقوق بشر و تولیدکننده کالاهای بی‌کیفیت وجود دارد را از بین برده و یک تصویر مطلوب جهانی ایجاد کند. برای چین، در کنار سیاست و اقتصاد، فرهنگ به ستون سوم در دیپلماسی تبدیل شده است. رهبری چین برای ترویج تصویر مطلوب در جهان و تسهیل «توسعۀ صلح‌آمیز» این کشور بر شش استراتژی اصلی تکیه کرده است:
۱)برنامه‌های جامع مبادلات فرهنگی:
چین، در سال ۱۹۵۱ قرارداد همکاری‌های فرهنگی را با لهستان امضا کرد و این اولین قرارداد مبادلات فرهنگی بین چین جدید (بعد از انقلاب کمونیستی) و یک کشور خارجی بود. تا سال ۲۰۰۸، دولت چین با ۱۴۵ کشور، برنامۀ جامع مبادلات فرهنگی امضا کرد که تعداد آنها درحال حاضر به بیش از ۱۶۰ کشور می‌رسد. بیش از هشت هزار عنوان برنامۀ فرهنگی ذیل این همکاری‌ها و مبادلات جای می‌گیرند که برخی از آنها عبارت‌اند‌از: انجمن مردمی دوستی با کشورهای خارجی، دانشگاه‌ها و نهادهای علمی و آموزشی، فیلم‌ها، موسیقی، نهادهای دینی، ورزش، توریسم (خانی و پرویز،۱۷:۱۳۹۹) .
۲) تأسیس موسسات کنفوسیوس در سراسر جهان:
مؤسسه‌های کنفوسیوس، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین ابزار دیپلماسی عمومی و همچنین بارزترین تجلی برنامۀ قدرت نرم فرهنگی چین محسوب می‌شوند. چین در حال تأسیس مؤسسه‌های کنفوسیوس در پردیس‌های دانشگاهی در سرتاسر جهان با هدف مطالعۀ بیشتر زبان و فرهنگ چینی است. از زمان ایجاد اولین موسسۀ کنفوسیوس در سئول در سال ۲۰۰۴، تعداد کل موسسات در سراسر جهان به طور قابل‌توجهی افزایش یافته به‌طوری‌که تا سال ۲۰۱۹، تعداد ۵۳۰ مؤسسۀ کنفوسیوس در کشورها و مناطق سراسر جهان تأسیس شده است. موسسات کنفوسیوس بر آموزش زبان و فرهنگ چینی، ارائه برنامه‌های تبادل فرهنگی و آموزشی و تقویت روابط با سایر ملل و همچنین ترویج چندفرهنگی و ایجاد جهانی هماهنگ‌تر متمرکز هستند(Becard & Menechelli,2019).
۳) میزبانی رویدادهای بزرگ فرهنگی:
چین از سال ۲۰۰۰ به بعد، میزبان رویدادهای بزرگ فرهنگی مانند بازی‌های المپیک ۲۰۰۸ پکن، نمایشگاه جهانی شانگهای ۲۰۱۰ و المپیک زمستانی ۲۰۲۲ بوده است. همۀ رویدادها بسترهای اصلی دولت چین برای به نمایش‌گذاشتن دستاوردهای این کشور بودند و فرصت‌هایی را برای افزایش شناخت و جایگاه بین‌المللی آن فراهم کردند(Xu,2010:3). همچنین مهمترین اکسپوهای صنایع خلاق فرهنگی مانند: پکن، شانگهای، گوان جو، شنجن و مهمترین جشنواره‌های بین‌المللی فیلم از قبیل جشنوارۀ بین‌المللی فیلم شانگهای، پکن، شیان و چینگ دائو نیز در این دسته فعالیت جای می‌گیرند.
۴)بین‌المللی‌کردن رسانه‌های چینی:
بین‌المللی‌شدن رسانه‌های چینی طی یک برنامۀ فشرده انجام شد. در سال ۲۰۰۹، دولت چین تصمیم گرفت تا ابتکار عمل برای بین‌المللی‌کردن رسانه‌ها را تسریع بخشد؛ به‌همین منظور، حدود ۶ میلیارد دلار بودجه برای این پروژه اختصاص داد. در سال ۲۰۱۰، چهار آژانس رسانه‌ای بزرگ پکن – خبرگزاری شینهوا، تلویزیون مرکزی چین (CCTV)، رادیو بین‌المللی چین (CRI) و چاینا دیلی/ گلوبال تایمز – شعبه‌های جدیدی را در بخش‌های بین‌المللی خود افتتاح کردند (Shambaugh, 2013). خبرگزاری شینهوا در حال حاضر دارای ۱۸۰ دفتر بین‌المللی است. تلویزیون مرکزی چین [۱] در ۶ کانال در ۱۷۱ کشور پخش می‌شود. همچنین، رادیو بین‌المللی چین[۲]نیز به ۶۵ زبان برنامه پخش می‌کند و دومین سازمان رادیویی بزرگ در جهان پس از رادیو بی‌بی‌سی است (Hu et al. 2018).
۵)تأسیس مراکز فرهنگی:
تأسیس اولین مراکز فرهنگی در دو کشور موریس و بنین در سال ۱۹۸۸ و حدوداً یک‌سال پس از اتخاذ سیاست درهای باز در سال ۱۹۸۷، صورت گرفت. تا پایان سال ۲۰۰۶ میلادی، پنج مرکز فرهنگی چین به ترتیب در شهرهای سئول، قاهره، پاریس، والتا و برلین تأسیس شدند. این مراکز زیر نظر وزارت فرهنگ و گردشگری چین فعالیت می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود در آیندۀ نزدیک، تعداد آنها به ۵۰ مرکز فرهنگی در سراسر دنیا برسد (خانی و پرویز،۲۲:۱۳۹۹). مراکز فرهنگی چین در کشورهای دیگر، فعالیت‌های متنوعی از قبیل برگزاری هفته‌های فرهنگی چین، هنر و موسیقی چین، برگزاری نشست‌های مشاهیر و اندیشمندان چین و برگزاری عید بهار چین را انجام می‌دهند.
۶) تحصیل و آموزش دانشجویان چینی در خارج و بالعکس:
یکی از مهمترین ابزارهای شناخته‌شدۀ چین در پیشرفت اهداف فرهنگی، تحصیل دانشجویان خارجی در چین و چینیان در خارج از کشور است. بدین‌ترتیب تعداد دانشجویان خارجی در چین بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶، از ۵۲۱۵۰ دانشجو به ۴۴۲۷۷۳ نفر رسیده است. تعداد دانشجویان چینی شاغل به تحصیل در خارج از کشور هم طبق آمار، تعداد ۵۲۳۷۰۰ دانشجو درسال ۲۰۱۵ بوده که بخشی از آنها بورسیه شورای بورس دولتی، بخشی دیگر، بورسیۀ سازمان‌ها، مراکز و نهادها و تعدادی نیز با هزینۀ شخصی تحصیل می‌کنند. از جمله برنامه‌های دیگر چین در این راستا، اعطای بورسیۀ تحصیلی به کشورهای مختلف جهان به‌ویژه کشورهایی است که در امتداد طرح «یک کمربند- یک جاده» قرار دارند (خانی و پرویز،۲۰:۱۳۹۹).
[۱] CCTV
[۲] CRI
جمع‌بندی
رهبران چین از اهمیت روزافزون دیپلماسی فرهنگی آگاه شده و ابزار فرهنگی منحصربه‌فرد آن را در نظر گرفته‌اند. به همین‌منظور، از بسترهای تبادل فرهنگی مانند جشنواره‌ها، فیلم‌ها، موسیقی، انجمن‌های مذهبی، ورزش و گردشگری با جهان خارج بهره می‌برند. از جمله این ابتکارات جدید، انعقاد برنامه‌های جامع مبادلات فرهنگی، تأسیس شعب موسسۀ کنفوسیوس، تأسیس مراکز فرهنگی چینی در شهرهای مختلف دنیا، تحصیل دانشجویان چینی در خارج از کشور و بالعکس، صادرات محصولات فرهنگی چینی و اخیراً تلاش برای تبدیل‌شدن رسانه‌های چینی به بازیگران جهانی است که هدف آن تقویت قدرت نرم این کشور و نمایش تصویری مطلوب از آن است.
منابع
- خانی،عادل. پرویز، ابراهیم. (۱۳۹۹). دیپلماسی نوین فرهنگی چین، مجله دیپلماسی ایرانی ، ش ۱۰. قابل دسترسی در : http://irdiplomacy.ir/fa/news/1990525/.
- Becard, D. S. R., & Menechelli, P. (March19,2019). Chinese cultural diplomacy: Instruments in China’s strategy for international insertion in the 21st century. Revista Brasileira de Política Internacional. Retrieved August 29, 2022, from https://www.redalyc.org/journal/358/35860327005/html.
- Cultural Exchange with foreign countries. (n.d.). Retrieved September 7, 2022, from https://www.mfa.gov.cn/ce/ceno/eng/wh/whys/t111039.htm
- Hu, Z., D. Ji, and Y. Gong. (2018). “From the outside in: CCTV going global in a new world communication order.” In China’s media go global, edited by D. K. Thussu, H. Burgh, and A. Shi. London: Routledge.
- Shambaugh, D. The end of U.S. engagement with China? Debate in Brookings Institution, March 07, 2018. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2018/03/fp_20180307_us_china_transcript.pdf
- Xu,Liang .(2010), Cultural Diplomacy and Social Capital In China, Lankaster University UK, Avilable at: https://www.culturaldiplomacy.org/academy/content/pdf/participant-papers/2013-12-annual/Cultural_Diplomacy_And_Social_Capital_In_China_Liang_Xu.pdf
