صادرات صنایع فرهنگی ایران از گذشته تاکنون، عنوان نشستی بود که روز دوشنبه ۶ شهریورماه به همت اندیشکده حکمروایی فرهنگ و صنایع خلاق (حرف) پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف، از ساعت ۱۶ تا ۱۸ عصر برگزار شد. هدف از برگزاری این نشست بررسی وضعیت صادرات صنایع خلاق و فرهنگی کشور طی ۱۰ سال اخیر، چالش‌ها و ارائه راه‌حل برای رفع موانع در این حوزه بود. میهمانان این نشست امیرحسین میرآبادی، رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری، مهرداد عالی‌پور، بنیان‌گذار و مالک برند پنتر، محمدامین همدانی، تهیه‌کننده پویانمایی پسر دلفینی بودند که با حضور مجازی مخاطبین در بستر اسکای روم برگزار شد. این جلسه با طرح سوالی از طرف دبیر نشست مائده صلاحیان، پژوهشگر اندیشکده حرف آغاز شد که در ادامه هر سه کارشناس و فعال برجسته این حوزه از موانع، چالش‌های جدی و موفقیت‌های خود در حوزه صادرات صنایع خلاق و فرهنگی صحبت به میان آورده و به گفت‌وگو پرداختند.
در ابتدای نشست مهرداد عالی‌پور به سوال دبیر نسشت که مطرح کرد چرا صادرات کشور از سال ۹۴ که ۱۰ میلیون دلار بوده است در ۱۴۰۲ به ۲ میلیون رسیده است اینگونه پاسخ داد: گاهی صادرات‌ها نمایشی انجام می‌شوند و ما نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم که همه این ۱۰میلیون دلار در سال ۹۴ از صادرات نوشت‌افزار عاید کشور شده است. به عنوان مثال شرکتی می‌آید کالا را زیر قیمت می‌دهد تا به عنوان صادر کننده برتر جایزه دریافت کند. این درحالی است او با این کار می‌خواهد به اسم صادرات سرمایه‌گذاری کلانی را در خارج از کشور انجام دهد و با انجام این کار پول کار خلاف خود را سفید کند. باید قوانین صادرات و واردات در کشور اعتبار سنجی شوند.
این مهم است که ما بررسی کنیم کالای موردنظر کجا فروخته شده است؟ چه کسانی آن را مصرف کرده‌اند؟ این صادرات با چه نیتی صورت گرفته است؟ آیا این صادرات یک قراداد سیاسی بوده یا یک قرداد پولی بوده است؟ آیا این صادرات بر مبنای انتخاب خریدار صورت گرفته است؟ یا نه یک حرکت سیاسی یا تبهکارانه بوده است.
نکته دوم این است که طرف خارجی قرارداد اصرار دارد که هیچ ردی از ایران در معاملات با ما نباشد چون بانک کارهای آن‌ها را دچار مشکل می‌کند. من به عنوان صادرکننده مجبور می‌شوم فاکتور رسمی برای یک دلال بزنم و آن دلال اینکه کالای مرا چطور به خارج از کشور می‌برد اطلاعی ندارم و یکی دیگر از دلایلی که برای کاهش آمار صادرات می‌توان برشمرد این است که کسی که صادر می‌کند حاضر نیست به شما آمار کالای صادراتی خود را اعلام کند.
عالی‌پور همچنین در ادامه سخنان خود از چالش‌های صادرات در این حوزه گفت: سیاست‌مداران با اینکه می‌بینند ما در نقل و انتقال پول در ایران با مشکل مواجه هستیم چه راهکاری برای حل این مشکل داده‌اند؟ بانک‌ها ما را تهدید می‌کنند که مدارک هویت ملی ما را باطل خواهند کرد از طرف دیگر هم اداره دارایی می‌گوید مدرک صادراتی ندارید. این موانع در حالی مطرح می‌شود که ما در تحریم هستیم.
عالی‌پور معتقد بود وقتی حتی کالا خوب هم باشد ولی وارد کردن آن برای واردکننده مشکل ثانوی ایجاد کند کالا اگر طلا هم باشد فرد از خریدن آن منصرف خواهد شد.
مهمان دیگر این نشست آقای میرآبادی با اشاره بر این موضوع که شرکت‌های ایرانی نمی‌توانند با روش‌های عادی با سایر کشورهای خارجی جهان تجارت کنند بیان کرد: به همین منظور در کشور ساز وکارهای خاص و حمایت‌های تشویقی گذاشته شده است که برخی خوب و برخی از آن‌ها آن‌چنان که باید کارآمد نیستند.
میرآبادی عنوان کرد مواردی که مانع برای کسب و کارهای داخلی ایجاد می‌کنند عمدتا داخلی هستند و صرفا از تحریم‌های خارجی یاد کردن یک کلیش ه شده است. وی این موانع را جدی خواند و تامین ارز صادراتی و نحوه تخصیص آن را از جمله مواردی خواند که باعث ایجاد فرایند معیوب می‌شوند که همین فرایند معیوب شرکت‌ها را دچار مشکل می‌کند.
میرآبادی افزود: یکی از برنامه‌های ما در مرکز تعاملات هدایت این مجموعه‌ها است یعنی زیرساخت‌هایی را برای تسهیل صادرات این سه شرکت ایجاد کنیم. وی همچنین با اشاره به این موضوع که برنامه‌ها و اقدامات در مرکز تعاملات کمی است توضیح داد: زمانی که ما عدد می‌دهیم قابیلت ارزیابی به وجود می‌آید و مردم می‌توانند آن را رصدکنند و قضاوت بکنند که اهداف برنامه محقق شده است یا خیر؟
میرآبادی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه ظرفیت‌‌هایی در دولت جدید از باب دیپلماسی و تسهیل‌گری کسب و کار به وجود آمده است و برای شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان و شرکت‌های فرهنگی طی ۴ سال آینده هدف ۱۰ برابری صادرات را گذاشته شده است افزود: ذیل این هدف‌گذاری برنامه هم تعریف کرده‌ایم که چه می‌خواهیم بکنیم آیین‌نامه‌های آن را اعلام می‌کنیم و کریدور تخصصی ایجاد کرده‌ایم و کریدور صادرات هم داریم که ۱۷ خدمت ارئه می‌دهد. برخی از این خدمت‌ها در صنایع فرهنگی و خلاق اختصاصی می‌شوند که در ماموریت آن کریدور نمی‌گنجد. یکی از راهکارهایی که داریم ایجاد کریدور تخصصی صنایع خلاق فرهنگی است که ستاد خلاق روی این موضوع اولویت ویژه و همکاری خوبی دارد.
وی در ادامه بیان کرد : شرکت‌های دانش بنیان که تعداد آن به ۹ هزار عدد می‌رسد سال گذشته رتبه‌بندی صادراتی شده‌اند که آن‌ها را به چند گروه شرکت‌های مستعد، ۴ ستاره و ۵ ستاره در سه یا چهار گروه تقسیم‌بندی کردیم و هر کدام از این گروه‌ها حمایت‌های خاص خودشان را دارند و مشابه این را برای شرکت‌های خلاق و فرهنگی پیاده‌سازی کرده‌ایم که برداشت‌های خوبی داشته‌ایم.
در ادامه دبیر نشست یکی از چالش‌های سیاستگذاری در این حوزه را روشن نبودن فضای کار و داده‌های مخدوش اعلام کرد که میرآبادی با تایید این جمله تصریح کرد: برای داشتن بسته سیاستی درست باید به داده درست دسترسی داشت و اگر این داده درست نباشد بسته سیاستی ما هم درست نخواهد بود. اگر بخواهیم اینگونه عمل کنیم گرفتار یک چرخه معیوب می‌شویم که این چرخه انتها ندارد. وی همکاری شرکت‌ها برای اظهار کالای صادارتی خود را از نوع همکاری دو جانبه دانست و تاکید کرد: باید برای شروع این همکاری اعتمادسازی انجام شود و شرکت‌ها به وسیله مشوق‌هایی که تعیین شده بیایند و صادرات خود را را اظهار بکنند که این اظهار نه تنها خسارتی برای آن‌ها نداشته باشد بلکه باعث منفعت نیز بشود. و این شفافیت منجر می‌شود به اینکه پژوهشگرانی که تحلیل اقتصادی می‌کنند به آمار دقیق و قابل اعتماد دسترسی پیدا کنند. و این حرکت طی افق دوساله می‌تواند تبدیل به یک فرهنگ شود.
در ادامه آقای همدانی، میهمان دیگر این نشست از تجربه موفق خود در ساخت عروسک‌های پسر دلفینی و عرضه آن در سه کشور ترکیه، روسیه و ایران صحبت کرد و گفت: امسال ما به عنوان صادکننده برتر حوزه صنایع خلاق شدیم. ما این عروسک‌ها را در داخل ایران طراحی کردیم و قالب آن در روسیه انجام شد و در کشور چین از جنس پی وی سی PVC تولید شد. چون کیفیت بالایی داشت نظر وزارت صمت را برای وارد کردن عروسک پلاستیکی تحت تاثیر قرار داد آن‌ها به این نتیجه رسیدند که عروسک با این جنس قابل تولید در ایران نیست.
همدانی ادامه داد: ما حدود ۵ هزار تا از این عروسک‌ها را به ایران فرستادیم ولی فقط یک پنجم این تعداد توانست در داخل کشور عرضه شود این درحالی بود که ما این عروسک‌ها را با کیفیت مطلوب و شخصیت ایرانی ساخته بودیم و معاون اول رئیس جمهور روی آن نظر داد که یک پروژه ملی است و کانون پرورشی نیز روی آن اصرار داشت که به بچه‌ها در داخل کشور عرضه شود با همه این موارد ما در عرضه و ورادات آن به داخل کشور با مشکل رو به رو شدیم.
وی ادامه داد که این تولید ادامه دارد ولی بازار هدف ما برای تولید ایران نیست چون این بازار نوسان زیادی دارد و بازار ما بازار بین‌المللی است.
در ادامه همدانی از ساخت پسر دلفینی دو خبر داد و گفت که سریال پسر دلفینی ۲ هم به اتمام رسیده است.
او یکی از چالش‌های مهم موجود در حوزه صنایع خلاق را مهاجرت نیروی انسانی نخبه بیان کرد و گفت: به دلیل اینکه در آینده نزدیک با خلاء نیروی انسانی مواجه می‌شویم بخشی از تولید را مجبور می‌شویم که واگذار کنیم .
در ادامه این نشست آقای عالی‌پور از پیشنهاد همکاری با آقای همدانی برای تولید نوشت افزار با موضوع پسر دلفینی که توسط یکی از مخاطبین نشست طرح شد استقبال کرد و شکل‌گیری این همکاری را منوط به بستن تفاهم‌نامه بین طرفین دانست.
آقای عالی‌پور یکی از معضلات موجود در کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته را پدیده‌ای به نام درماندگی آموخته شده عنوان کرد که افراد چنین جوامعی با مقایسه پیشرفت‌های جوامع توسعه‌یافته با دستاورد‌های ضعیف خود به خودتحقیری می‌رسند. این درحالی است که آنان از کنار توانمندی‌های خود و منابع سرشار موجود در کشورشان بی‌تفاوت می‌گذرند. عالی‌پور ادامه داد: بخش‌های مثبت در ایجاد کسب و کار در ایران آنقدر زیاد است که آدم شرم می‌کند از مشکلات حرف بزند البته مشکلات هست و باید حل بشوند ولی با این وجود مشکلات بر امکانات موجود برای کار غالب نیستند.
وی راه درمان این پدیده را ادراک کنترل شده عنوان کرد و گفت :حرف زدن و پخش برنامه تلوزیونی راه درمان این پدیده نیست بلکه باید جامعه ایرانی با حواس پنچگانه خود حس کنند که ایران محصولی برتر از سایر کشورهای دنیا تولید می‌کند و این محصول نباید مربوط به شکم و پوشش باشد چون نماد کم‌شعوری ملت است.
در پایان نشست «صادرات صنایع فرهنگی ایران از گذشته تا کنون» سوالات مخاطبین مجازی از میهمانان پرسیده شد و هر یک بنا بر محتوای ارائه شده و اقتضای گفت‌وگو به این سوالات پاسخ دادند.
فیلم کامل این نشست را در آپارات اندیشکده ببینید.
