معرفی گزارش
فرهنگ به عنوان خرده‌نظام اصیل هر جامعه، مورد توجه بسیاری از عوام و خواص آن جامعه است. از این روی بررسی وضعیت فرهنگی هر کشور و پایش مستمر این وضعیت، حائز اهمیت و مورد توجه کنشگران و دغدغه‌مندان فرهنگ آن کشور است. با عنایت به وجود دغدغه جدی و فراگیر در میان عموم و خصوص جامعه ایرانی، خاصّه پس از انقلاب اسلامی، این مهم برای ایران اسلامی اهمیتی مضاعف می‌یابد. «ترسیم وضعیت فرهنگی کشور» نیز اقدامی در این راستاست. پایش مستمر و متناوب وضعیت فرهنگی، به ویژه ابزاری مهم برای سیاستگذاران، کنشگران و راهبران فرهنگی کشور است تا به وسیله آن، به اتخاذ سیاست‌های سنجیده یا اقدامات فرهنگی هدفمندی بپردازند که هدف آن، کاهش نقاط ضعف وضعیت موجود و حفظ یا تقویت نقاط قوت این وضعیت باشد.
مجموعهگزارش «ترسیم وضعیت فرهنگی کشور» شامل زنجیره‌ای از تولیدات محتوایی در موضوعات مختلف صحنه فرهنگ است. برای تولید این زنجیره محتوا، کار مطابق یک بخش‌بندی از موضوعات تشکیل‌دهنده صحنه فرهنگ آغاز شد، بخش‌بندی‌ای که موضوعات فرهنگ را ذیل ۴ بخش «اقشار اجتماعی اثرپذیر فرهنگ»، «فرهنگ عمومی»، «عوامل شکل‌دهنده فرهنگ» و «موانع پیشرفت فرهنگ ملی» قرار می‌دهد. هر کدام از چهار بخش نامبرده، خود شامل زیربخش‌های دیگر می‌شود. به طور نمونه، عوامل شکل‌دهنده فرهنگ به ۹ زیربخش تقسیم شده است: ابزارها و عرصه‌ها (صنایع فرهنگی)، اقتصاد فرهنگ، محیط‌ها و بسترها، پیشران‌ها، کشش معنا، نهاد تعلیم و تربیت، نهاد آموزش عالی و تولید علم، انتقال فرهنگ (تعاملات داخلی و بین‌المللی فرهنگ) و حاکمیت (نسبت حکمرانی و فرهنگ)،که هر کدام از این زیربخش‌ها، خود شامل چند موضوع هستند.
اندیشکده حرف با تمرکز بر همین بخش «عوامل شکل‌دهنده فرهنگ» اقدام به ترسیم وضعیت فرهنگی موضوعاتِ ذیل این بخش نمود. این اندیشکده قریب به ۴۵ موضوع را در دستور کار خود قرار داد. این موضوعات عبارتند از:
- ابزارها و عرصه‌ها (صنایع فرهنگی): سینما- تئاتر- پویانمایی- صدا و سیما- شبکه نمایش خانگی- هنرهای تجسمی- نشر، کتاب و محتوای متنی- موسیقی- نوشت‌افزار- اسباب‌بازی- بازی‌های ویدئویی- تفریح و سرگرمی- مد و پوشش- تبلیغات محیطی- میراث فرهنگی- گردشگری- صنایع دستی- فناوری‌های نوپدید- زبان و ادبیات فارسی
- اقتصاد فرهنگ
- محیط‌ها و بسترها: محتوای فضای مجازی- مسکن- شهر- محله- مراکز آموزشی و پژوهشی- مسجد- هیئت- مدرسه- مهد کودک- بازار، مجتمع‌های تجاری، کافه و رستوران
- پیشران‌ها: نخبگان- معلمان- مداحان- چهره‌ها (سلبریتی‌ها) و اثرگذاران فضای مجازی (اینفلوئنسرها)- حلقه‌های میانی و گروه‌های مردمی- خانواده‌های شهدا، ایثارگران و شخصیت‌های لشگری
- کشش معنا: رویای ایران آینده- تصویر جهانی ایران
- نهاد تعلیم و تربیت: آموزش و پرورش- تربیت کودکی
- انتقال فرهنگ (تعاملات داخلی و بین‌المللی فرهنگ): تعاملات خرده‌فرهنگ‌ها- دیپلماسی عمومی- دیپلماسی فرهنگی- جشنواره‌ها و جوایز بین‌المللی- ایرانیان خارج از کشور
- حاکمیت (نسبت حکمرانی و فرهنگ)
حدود ۳۰ نفر از پژوهشگران و فعالان برای ترسیم وضعیت فرهنگی این موضوعات در این برنامه مشارکت داده شدند. مطابق نیازنامه طراحی‌شده و توجیه اولیه، هر کدام از اسناد ترسیم وضعیت فرهنگی حداقل شامل سه قسمت: عنوان نقطه قوت یا ضعف، توضیح کوتاه عنوان و نمره اولویت نقطه مذکور (از ۵ یعنی مهم‌ترین نقطه تا ۱ به معنای کم‌اهمیت‌ترین نقطه) شده‌اند.
نکته مهم دیگر در تهیه ترسیم وضعیت مذکور، «شاهدمحوری» است. در نیازنامه و فرآیند ارزیابی، این نکته مورد توجه واقع شد و تلاش گردید تا هر نقطه قوت یا ضعف یادشده، با اتّکا به یک یا چند شاهد بیان گردد. گفتنی است که این شاهد اعمّ از داده‌های آماری بوده و به تناسب نقطه قوت یا ضعف مربوطه، می‌تواند شامل یک واقعه، موضع یک نهاد یا گفتار یک خبره باشد.
نکته شایان ذکر دیگر، توجه به ذکر نقاط قوت و نقاط ضعف در کنار یکدیگر برای ترسیم یک وضعیت هر چه واقع‌نماتر از وضع فرهنگی موضوع است. راهبرد تهیه این اسناد، تلاش برای تمییز این اقدام از یک اقدام آسیب‌شناختی صرف – که تنها به بیان نقاط ضعف موضوعات می‌پردازد- بود. همچنین این گزارش از یک سفیدنمایی و افراط در بیان نقاط قوت نیز فاصله گرفته است. البته دسته‌ای از نقاط نیز در این مجموعه‌گزارش‌ها ذکر گردیده‌اند که از زوایای مختلف، هم نقطه قوت و هم نقطه ضعف انگاشته می‌شود و این نقاط را «نقاط میانه» نامیدیم. این نقاط، به مثابه عرصه بیم و امید در خصوص موضوع آورده شده‌اند؛ نقاط حائز اهمیتی که می‌توان از وجه منفی آن‌ها کاست و نیز مزایا و دستاوردهای آن را تقویت نمود.
