اولین رویداد از سلسله رویدادهای بینالمللی “هوش مصنوعی در آموزش عالی” با موضوع “بررسی دورههای آکادمیک تولید محتوا با هوش مصنوعی” روز چهارشنبه ۲۸ آذرماه ۱۴۰۳ از ساعت ۱۸ الی ۱۹:۳۰ توسط اندیشکده حرف پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. بیش از ۶۰ نفر از کشورهای آمریکا، ترکیه، پرو، انگلستان، کانادا و ایران برای حضور در این رویداد ثبتنام کرده بودند.
در این نشست، پنج سخنران کلیدی با تخصصهای مدیریتی، اجرایی و پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی کشورهای آمریکا، ترکیه، پرو، انگلستان، کانادا درخصوص جایگاه آکادمیک تولید محتوا مبتنی بر هوش مصنوعی دیدگاههای خود را بیان کردند.
ترکیب اعضای این رویداد به این شرح بود:
- رومل اینفانته آستو، بنیانگذار آزمایشگاه Empatia و تحلیلگر ارشد حکمرانی داده در هیئت دولت پرو
- آتول آپته، مدیر پروژه پژوهشی AI2030 و بنیانگذار مرکز Adarza LLC در لاسوگاس آمریکا
- چاریتارا بهارتی، مشاور ارشد حوزه داده و هوش مصنوعی کمپانیهای بینالمللی از کانادا
- کیلیان وودز، مدیر آزمایشگاه Worldology ایرلند و سفیر پیمان تغییرات اقلیمی اتحادیه اروپا از انگلستان
- فتیح سینان آسن، عضو تیم طراحی سند ملی هوش مصنوعی ترکیه و پژوهشگر ارشد موسسه گوته آلمان از ترکیه
- امیر شهرآئینی، پژوهشگر حوزه سیاستگذاری هوش مصنوعی از ایران (دبیر نشست)
در ابتدای این نشست، آقای شهرآئینی ضمن معرفی موضوع رویداد و اعضای پنل، توضیحاتی در خصوص فعالیتهای اندیشکده حرف در این زمینه ارائه کرد. اندیشکده حرف با تمرکز بر نقش کلیدی صنایع خلاق در توسعه پایدار جوامع در عصر هوش مصنوعی، با تحلیل روندهای اقتصاد خلاق، مشاوره و پیشنهادهای سیاستی را در این زمینه به نهادهای دولتی و خصوصی فعال در داخل و خارج از کشور ارائه میکند. تولید محتوا به عنوان نیروی محرکه صنایع خلاق نقشی کلیدی در توسعه این صنایع ایفا میکند.
مباحث مطرح شده در این نشست، بهطور کلی، ذیل پنج دسته زیر بود:
- مدیریت محتوا در عصر هوش مصنوعی
- رویکردهای میانرشتهای به آموزش هوش مصنوعی
- نقش دانشگاه در تولید محتوا بهوسیله هوش مصنوعی
- تنظیم برنامه درسی برای آینده خلاقیت در عصر هوش مصنوعی
- دسترسی عادلانه و ملاحظات اخلاقی
در بخش اول رویداد، دکتر آتول آپته ارائهای از پژوهش خود در خصوص مدیریت محتوا در عصر هوش مصنوعی داشتند. ایشان در این ارائه، ضمن تشریح وضعیت فعلی تولید محتوا توسط هوش مصنوعی، اصول مدیریت محتوا را تشریح کردند. در عصر هوش مصنوعی، مفهوم مدیریت محتوا نیز دچار تحولاتی شده است. برخی از دغدغههای ناشی از محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی جهانی و همهشمول و برخی دیگر وابسته به جغرافیا یا حوزه خاصی هستند. با گسترش تولید محتوا توسط هوش مصنوعی، شاید مهمترین دغدغه در این زمینه مربوط به حذف برخی مشاغل سنتی تولید محتوا باشد. در زمینه رویارویی با دغدغههای جهانی نسبت به محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی، موثرترین راهکار افزایش آگاهی عمومی نسبت به این پدیده بهنظر میرسد.
در عصر تولید محتوا به وسیله هوش مصنوعی، محتوای تولیدشده انسانی ارزش خاصی پیدا میکند. به این جهت که بهزودی محتوای تولید شده توسط انسانها کمیاب میشود و از این جهت چنین محتوایی ارزش مضاعفی نسبت به قبل پیدا میکند. همچنین با گسترش تولید محتوا بهوسیله هوش مصنوعی، توسعه ادبیات و چارچوبهای اخلاقی هوش مصنوعی اهمیت ویژهای پیدا میکند؛ زیرا در صورت عدم مدیریت بعد اخلاقی این پدیده، چالشهای جدیدی بروز پیدا میکنند.
گسترش هوش مصنوعی باعث شده تا حساسیت ما نسبت به تولید محتوا بیش از گذشته باشد. در عرصه عمومی و دانشگاهی، اخیرا بحثهای زیادی در خصوص تفاوت میان محتوای واقعی و محتوای جعلی تولیدشده توسط هوش مصنوعی مطرح شده است. این مهم است که بدانیم کدام محتوا، واقعی و کدام محتوا جعلی است؛ اما در عین حال این موضوع نباید ما را از درک اهمیت و نقش تولید محتوای جعلی، خصوصا جعل عمیق (Deepfake) بر توسعه صنایع خلاق غافل کند! بدون کمک هوش مصنوعی در تولید محتوایی که از آن با نام جعل عمیق یاد میکنیم، تولید محصولاتی مانند بازیهای ویدیویی، انیمیشن و حتی فیلمهای دارای جلوههای ویژه ممکن نیست.
در عصر هوش مصنوعی، تفکیک قائل شدن میان نقش هوش انسانی و هوش مصنوعی در تولید یک محتوا امری دشوار بهنظر میرسد؛ این بدان معناست که میزان مداخله انسان و هوش مصنوعی در محتوای تولیدشده به سادگی قابل تمایز نیست. اهمیت این موضوع زمانی مشخص میشود که به مباحث حقوقی مالکیت محتوا میرسیم. اکنون نیاز است که در این زمینه، پیشنهادهای سیاستی موثری را جهت مدیریت تعارضات حقوقی ارائه دهیم. در این موقعیت، نقش مهم جامعه دانشگاهی اهمیت پیدا میکند.
دکتر آپته، مهمترین مهارت در عصر هوش مصنوعی را ارتباطات میداند. به عقیده وی در مهندسی پرامپت با ابزارهای هوش مصنوعی، مهمترین مهارت، طرز صحیح برقراری ارتباط است. اگر در بیان مقصود خود به هوش مصنوعی موفق نباشیم، نمیتوانیم به طور موثر از قابلیتهای این پدیده استفاده کنیم.
دکتر فتیح سینان آسن به عنوان دومین ارائه دهنده این پنل، رویکردهای مختلف میانرشتهای به آموزش هوش مصنوعی را تشریح کرد. وی در ابتدای ارائه خود با تشریح تاریخچهای از ظهور و گسترش هوش مصنوعی، به روندهای کلیدی در این مسیر اشاره کرد. مواجهه کنونی ما با هوش مصنوعی و مسیر گسترش این پدیده در شکل فعلی از دهه قبلی میلادی آغاز شده و در این دهه به اوج خود رسیده است.
به دلیل ماهیت چند رشتهای هوش مصنوعی، جهت فراهم کردن بستر آموزشی این پدیده برای نسل بعدی، به رویکردی چند رشتهای نیاز داریم تا تمام ابعاد فنی، اخلاقی، اجرایی و سیاستی هوش مصنوعی را پوشش دهیم. در این مسیر، به طور مشخص رشتههایی همچون علوم و مهندسی کامپیوتر، آمار، ریاضیات، فناوری اطلاعات، مدیریت، سیاستگذاری، حقوق، علوم اجتماعی، فلسفه و هنر از اهمیت بیشتری برخوردارند. در طراحی برنامههای درسی آینده در این زمینه، لازم است میان این رشتهها ارتباطی معنادار برقرار کنیم و در این مسیر، هر رشته را به صورت جزیرهای و پراکنده در نظر نگیریم.
در سطح آموزش عالی و سطوح پژوهشی، لازم است نهادهای پژوهشی پروژههایی را تعریف کنند که در آن از ترکیبی از پژوهشگران با تخصصهای مختلفِ مورد اشاره حضور داشته باشند. وجود چنین پروژههایی میتواند در جامعه نخبگانی کشور، حساسیت نظری نسبت به ماهیت پدیدههای چندرشتهای همچون هوش مصنوعی را تقویت کند.
دانشجویانی که قصد تحصیل در رشتههای مرتبط با هوش مصنوعی را دارند، باید اصول استفاده مسئولانه از این پدیده را فرا گیرند؛ زیرا هوش مصنوعی به تدریج در جوامع ادغام شده و واقعیتر از همیشه میشود؛ بنابراین باید آمادگی مواجهه با چالشهایی را داشته باشیم که هنوز بروز پیدا نکردهاند. همچنین، در این مسیر، دانشجویان باید همواره نسبت به این واقعیت آگاه باشند که هوش مصنوعی ممکن است در تولید محتوا خطا داشته باشد. دانشجویان میبایست در مرحله اول توانایی تشخیص این اشتباهات و در مرحله بعدی توانایی اصلاح آن را در الگوریتمهای هوش مصنوعی داشته باشند.
علوم انسانی، در سطح انتزاعی مانند فلسفه و علوم اجتماعی و در سطح کاربردی مانند مدیریت و سیاستگذاری، به ما کمک میکنند تا از تاثیرات هوش مصنوعی بر جوامع، ارزشهای انسانی، حریم شخصی و آینده مشاغل آگاه شویم. تاثیرات هوش مصنوعی بر رشتههای دانشگاهی، فراتر از حوزه STEM است. یکی از مهمترین صنایعی که با گسترش هوش مصنوعی دچار تحول میشود، صنایع فرهنگی و خلاق است، زیرا یکی از مهمترین کاربردهای هوش مصنوعی در این حوزه است؛ به صورتی که هوش مصنوعی نقش ویژهای در تولید اشعار، موسیقی و هنرهای بصری دارد. هوش مصنوعی با تحلیل محصولات هنری میتواند الگوهای خلاقیت را فرا گیرد و بر اساس آن محصولات هنری مشابهی تولید کند.
به عقیده دکتر سینان آسن، مهمترین کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه سلامت، کسب و کار و آموزش است. عدم وجود نگرش بینرشتهای میان دانشجویانی که به سمت رشتههای هوش مصنوعی در دانشگاهها میآیند، یکی از مهمترین چالشها در زمینه آموزش این مقوله محسوب میشود.
امروزه تعداد مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی، به طرز کمسابقهای در حال افزایش است. روند افزایشی تقاضای شغلی در اکوسیستم هوش مصنوعی، در آینده نیز ادامهدار خواهد بود که این موضوع اهمیت آموزش مهارتهای مرتبط با این مشاغل را به نسل جدید نشان میدهد.
در ادامه پنل، کیلیان وودز چالشهای ناشی از گسترش ابزارهای تولید محتوا مبتنی بر هوش مصنوعی را در محیطهای آموزشی تشریح کرد. گسترش تقلب و افزایش امکان سرقتهای علمی از جمله این چالشها است. بنابراین، نیاز است که روشهای ارزیابی آموزشی متناسب با تغییرات ناشی از این ابزارها بهروز شود. در این راستا، تقویت مهارتهای ارتباطی و تعاملات بین دانشجویان و اساتید میتواند موثر باشد؛ این موضوع ضمن آنکه امکان کسب اطمینان از یادگیری مطالب را بالا میبرد، میتواند بستر استفاده سالم از هوش مصنوعی را نیز فراهم کند. افزایش پویایی در محیطهای آموزشی میتواند آسیبهای ناشی از استفاده غیرمسئولانه از هوش مصنوعی را کاهش میدهد.
سیاستگذاران حوزه آموزش عالی در کشورهای مختلف، بهتر است یادگیری روشهای تولید محتوا با ابزارهای هوش مصنوعی را به عنوان یک الزام برای دانشجویان و حتی دانشآموزان درنظر بگیرند؛ زیرا فارغ از رشته تحصیلی یا شغل آنها در آینده، داشتن مهارت تولید محتوای حرفهای با ابزارهای هوش مصنوعی یک مزیت رقابتی برای هر فرد خواهد بود.
رویکردهای متفاوتی در زمینه استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در تولید محتوا در محیطهای دانشگاهی در دنیا وجود دارد. تعدادی از دانشگاهها و موسسات آموزشی استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تولید محتوا را ممنوع کرده و در مقابل مثالهای محدودی از اجباری شدن استفاده از این ابزارها توسط برخی اساتید در بعضی از دانشگاهها وجود دارد. در حالی که اکثر دانشگاهها و موسسات آموزشی در خصوص ممنوعیت یا اجباری بودن استفاده از این ابزارها هنوز تصمیمگیری نکردهاند، اما در موارد متعددی، شیوهنامههای آموزشی خود را، خصوصا در زمینه امتحانات و ارزیابی عملکرد دانشجویان بهروز رسانی کردهاند.
در زمینه تطابق سیستم آموزشی با پیشرفتهای هوش مصنوعی در تولید محتوا، میان دانشگاههای مختلف در دنیا شکاف عمیقی وجود دارد. این موضوع به ساز و کارهای دانشگاهها برمیگردد. بدیهی است که دانشگاههایی که ساختارهای سنتیتری در آموزش دارند، در این مسیر از سایر دانشگاهها عقبتر هستند. وجود این شکاف در زمینه تطابق سیستم آموزشی با هوش مصنوعی مولد، یکی از معیارهای جدید رتبهبندی دانشگاهها در نظامهای ردهبندی بینالمللی به شمار میرود.
اخیرا موسسات بینالمللی پژوهشی یا عامالمنفعه در این زمینه به کمک دانشگاههای کمبرخوردار آمدهاند و با ارائه ابتکاراتی همچون حمایت مالی، لجستیکی یا پژوهشی سعی میکنند تطابق سیستمهای آموزشی در کشورهای کمتر توسعه با پیشرفتهای هوش مصنوعی را تسریع کنند. اما در نهایت، اگر در سطح مدیریتی، ارادهای برای استفاده از ظرفیتهای موجود برای تطبیق با این فناوریها وجود نداشته باشد، تغییر خاصی رخ نمیدهد!
چاریترا بهارتی، مبحث مالکیت معنوی و مشخص نبودن مالک اصلی محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی را از اصلیترین چالشهای تولید محتوا با ابزارهای هوش مصنوعی میداند. موضوعی که به نظر میرسد به سادگی قابل حل نباشد. در محتوای تولیدشده بهوسیله ابزارهای هوش مصنوعی، تولیدکننده محتوا مشخص نیست؛ به این معنی که ما واقعا نمیدانیم که آیا مالکیت معنوی محتوای تولیدشده در اختیار کاربر است یا هوش مصنوعی و یا هیچکدام! زیرا ابزارهای هوش مصنوعی مبتنی بر دادههایی هستند که بر اساس آن طراحی شده و توسعه یافتهاند. بنابراین ممکن است مالکیت معنوی محتوای مورد استفاده ما در واقع متعلق با مالک دادهای باشد که بهوسیله آن، این ابزارهای هوش مصنوعی توسعه یافتهاند.
در عرصه تولید محتوا با ابزارهای هوش مصنوعی مولد، میتوان گفت عدالت آموزشی به واسطه در دسترس بودن این ابزارها گسترش یافته است. این ابزارها به مثابه زیرساختهایی هستند که خلاقیت را به واقعیت تبدیل میکنند. در مناطقی که فاقد سیستم آموزشی مناسب هستند، به کمک این ابزارها، ظرفیت بالقوه افراد شکوفا میشود.
ابزارهای هوش مصنوعی مولد مبتنی بر رکن تکرارپذیری هستند. این موضوع را میتوان در مدلهای مشهور زبانی این روزها یعنی ChatGPT یا Gemini مشاهده کرد. در عرصه آکادمیک، این موضوع میتواند به اساتید برای تشخیص و تمایز محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی از محتوای تولید شده انسانی کمک کند.
در زمینه مهارتهای موردنیاز برای تولید محتوا با هوش مصنوعی میتوان گفت اهمیت مهارتهای نرم همچون ارتباطات، تعاملات انسانی، خلاقیت، زبانهای خارجی خصوصا انگلیسی، ارائه و میزبانی از نشستها بیشتر از مهارتهای سخت همچون برنامهنویسی، مدلسازی، مهندسی و مهارتهای مشابه است؛ زیرا ابزارهای هوش مصنوعی، فعلا، در زمینه مهارتهای نرم نسبت به مهارتهای فنی توسعه کمتری یافتهاند. ضمن اینکه مهارتهایی همچون پرامپت نویسی و توانایی کار کردن با ابزارهای هوش مصنوعی، مهارتی الزامی و پیشنیاز سایر مهارتها است. در عرصه آموزش مهارتهای مرتبط با هوش مصنوعی، باید به برقراری تعادل میان مهارتهای نرم و سخت توجه کرد.
