مقدمه و بیان مسئله
«بسیاری از کشورهای در حال توسعه از صنایع فرهنگی و خلاق برای وارد کردن جوانان به بازار کار استفاده می‌کنند.» (The Economist, 2021).
این سخن، رئیس بخش اقتصاد خلاق در کنفرانس توسعه و تجارت زیرمجموعه سازمان ملل متحد (آنکتاد)، بیانگر ماهیت اشتغال‌گونه صنایع فرهنگی و خلاق است. در یک تعریف جامع و مانع، صنایع فرهنگی و خلاق، عبارتند از بخش‌هایی از فعالیت‌های سازمان‌یافته که هدف اصلی آن‌ها تولید یا بازتولید، ترویج، توزیع یا تجاری‌سازی کالاها، خدمات و فعالیت‌های محتوایی است که از ریشه‌های فرهنگی، هنری یا میراثی گرفته شده است (UNESCO, 2018). این صنایع در طیف وسیعی چون صنایع دستی، موسیقی، معماری، هنرهای تجسمی، گردشگری، نوشت‌افزار و… گنجانده می‌شوند. صنایع فرهنگی و خلاق به سرعت در حال مبدل‌شدن به موتورهای قدرتمند رشد و توسعه اقتصادی‌اند؛ از این‌رو که از خلاقیت، نوآوری، مهارت‌ها و توانایی افراد که دارایی استراتژیک و کلیدی در فرآیند تولید کالاها و خدمات است، برای ایجاد اشتغال بهره می‌برد. این صنایع به عنوان یکی از اهرم‌های مهم اقتصادی و فرهنگی نقش به‌سزایی در کاهش معضل بیکاری و دغدغه فعال کردن جمعیت غیرفعال ایفا می‌کنند. سازمان بین‌المللی کار (ILO[۱])، صنایع فرهنگی و خلاق را برای تولید درآمد، صادرات و ایجاد شغل در مناطقی مانند جنوب صحرای آفریقا، عنصری حیاتی معرفی کرده است (The Economist, 2021).
بر اساس آخرین آمار از یونسکو، حجم بازار صنایع خلاق از تولید ناخالص جهانی (GDP) به میزان ۳.۱ درصد است که ۶.۲ درصد از کل اشتغال را تشکیل می‌دهد. صنایع خلاق نزدیک به ۵۰ میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد می‌کنند (UNESCO, 2022) و بین ۰.۵ تا ۱۲.۵ درصد از نیروی کار در کشورهایی که داده‌ها در دسترس است را به خود اختصاص داده‌اند (UNCTAD, 2024). حدود نیمی از این کارگران زن بوده و این صنایع بیش از هر بخش دیگری برای افراد ۱۵ تا ۲۹ ساله اشتغال‌زایی می‌کند. درحالیکه، رسانه و هنرهای تجسمی بزرگترین صنایع اقتصاد خلاق را از نظر درآمد تشکیل می‌دهند، هنرهای تجسمی و موسیقی، صنایع بزرگ از منظر اشتغال محسوب می‌شوند (The Creative Economy, 2021).
گذر کوتاهی بر وضعیت اشتغال کشور طی دهه اخیر، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی، افزایش نرخ فلاکت، فراوانی جمعیت بیکار و غیرفعال و بالا بودن شاخص تکفل را محرز می‌کند. بیکار به جمعیت فعالی اطلاق می‌شود که در سن فعالیت اقتصادی بوده، مایل و آماده فعالیت باشند اما به سبب عدم امکان اشتغال، کار درآمدزایی نداشته باشند. جمعیت غیرفعال، شامل افرادی است که بنا به دلایلی نظیر عدم تمایل به کار یا فقدان بستر مساعد برای کار، متقاضی شغل نبوده و فعالیت اقتصادی ندارند. برآوردها نشان می‌دهد، بیش از نیمی از جمعیت کشور و به طور مشخص زنان، در زمره غیرفعالین (۵۸.۷ درصد) قرار دارند و این آمار قابل توجه، گویای فزونی جمعیتی است که به طور بالقوه از توان خلق ارزش اقتصادی برخوردارند اما سهمی در مشارکت آن ندارند. ایده محوری این نوشتار بر اشتغال‌آفرینی جمعیت فعال و غیرفعال کشور از طریق بسترسازی و حمایت از توسعه صنایع فرهنگی و خلاق استوار است.
جهت مطالعه متن کامل این یادداشت از حکمروایی فرهنگی لطفا به این لینک یا صفحه یازدهم روزنامه صدا مراجعه نمایید.
